ВАКЦИНА ҚАНДАЙ ИШЛАЙДИ?
Таъсир қилиш мақсади Streptococcus mutans, стрептококк бактериялари бўлиб, улар бошқа турлар — Streptococcus sobrinus ва лактобактериялар билан биргаликда кариес, яъни тиш тўқималарининг чириши каби касалликнинг асосий сабабидир. Бу олим ва стоматолог Сергей Рубниковичга таяниб, Беларуснинг «Белта» агентлиги маълумотларига асосланади.
Дарҳақиқат, оғиздаги стрептококклар овқатдан сўнг у ерда қоладиган ва тишга жуда қаттиқ ёпишишга мойил бўлган тишлардаги пластинка билан озиқланади. Туприкни зарарсизлантиришга қисман ёрдам беради, унинг таркиби бактерияларнинг кўпайишини бостиради, аммо бутун бактериал колония эмас. Қисман, биз ўзимиз тишларимизни мунтазам равишда чўткалаш орқали соғлом бўлишига ёрдам берамиз ва озиқ-овқат қолдиқлари оғизда ва тишларда қолишига йўл қўймайди, яъни бактериялар кўпайиш учун жой йўқ.
Тўғри, энди замонавий одамнинг турмуш тарзи тез-тез газаклар билан тўлдирилади ва бу газаклар тез овқатланишдан иборат бўлиши мумкин - оддий углеводлар омбори, оддий шакар, бактериялар томонидан жуда яхши кўрилади. Ва бу, шунингдек, тишларни чўткалашни ўтказиб юбориш, кариесга тўғридан-тўғри йўл бўлиб, уни энг юқори тоифали педиатр ва стоматолог Ольга Бельтюкова бизнинг замонамизнинг ҳақиқий «яширин пандемияси» деб атаган.
Ва тиш эмали инсон танасидаги энг кучли тўқима ҳисобланса ҳам, у зарарли озиқ-овқат ва бактериялар ҳужумига дош бера олмайди.
КАРИЕСГА ҚАЧОН ВАКЦИНА КУТИШ КEРАК?
Беларус олимлари январь ойининг бошида иш бошладилар ва эҳтимол уларда бу мавзу бўйича баъзи ишлар бор.
Бироқ, бу соҳадаги биринчи ўзгаришлар эмас. Жанубий Африканинг Ёханнесбург университетининг Соғлиқни сақлаш фанлари факультети маълумотларига кўра, сўнгги 40 йил давомида тиш касалликларига қарши вактсина изланмоқда. Иш ин витро ҳужайра маданиятида ҳам, ҳайвонлар моделлари — сичқонларда ҳам олиб борилади.
Демак, иш суст кечмоқда ва бу, биринчи навбатда, сармоя ва йирик илмий марказларнинг саъй-ҳаракатларини мувофиқлаштиришни талаб қилади.
НИМА ИШЛАБ ЧИҚИЛГАН: КАРИЕСГА ҚАРШИ ВАКЦИНА ЯРАТИШГА КИМ ЯҚИН?
Ушбу мавзу бўйича дунёдаги энг илғор олимлар Хитой Таълим вазирлигининг Оғиз биотиббиёт муҳандислиги лабораторияси ва Ухан мактаби ва стоматология касалхонасининг хитойлик олимлари бўлиб, улар Вухан вирусология институтининг Давлат вирусология лабораторияси билан ҳамкорликда ишлайди. Энг истиқболли ишланма pGJA-P/VAX номли нопоэтик иш номига эга плазмид ДНК вакцинаси ҳисобланади.
Бу аниқ бир хил стрептококк мутансга қарши қаратилган бўлиб, у Белоруссияда ҳам нишонга олинган, шунингдек, тиш юзасига ёпишиб олиш учун масъул бўлган бактериал оқсилларга ҳужум қилади.
Вакцина сичқонларда синовдан ўтказилди, тадқиқот бир неча босқичда ўтказилди. Иммунитет реакцияси тупурик ва қон зардобида (IgG) ўзига хос IgA антикорларининг кўпайиши ва интерферон гамма ишлаб чиқариш билан ўлчанди. Яъни, вактсина ҳақиқатан ҳам иммунитет даражасида ишлади ва сичқонларда тиш кариеслари камайди, лекин уларнинг ҳаммасида эмас. Иш, айниқса, ёш сичқонларда, ёш иммунитет тизими учун яхши бўлди, аммо вактсина ҳали тижорат ишлаб чиқарилиши ва чиқарилишига эришилмади.
КАРИЕСГА ҚАРШИ ВАКЦИНА КИМЛАР УЧУН БЎЛАДИ?
Эҳтимол, бу мақсадли аудитория тахминан бир ёшли болалар бўлиши мумкин. Бу оғиз бўшлиғини мутанс стрептококклар билан колонизация қилишга уринишларга қарши самарали иммунитетни яратиш мумкин бўлган ёш, АҚШнинг Алабама университети оғиз биологияси бўлими нашри хабар беради.
Юқумли касалликлар шифокори ва ваксинолог Евгений Тимаков гапиради.
— Агар кариес сут тишларига таъсир қила бошласа, бу жуда тез содир бўлади. Бир ёки икки ой ичида кариес бутун тишни бутунлай йўқ қилиши мумкин. Кейин моларларнинг ўсиши бузилади ва инсоннинг ҳаёт сифати ўзгаради, шунингдек, ёш болалар учун жуда хавфли бўлган қўшимча инфекция манбаи пайдо бўлади, — дейди Евгений Тимаков. — Болаларда кариесни даволаш фақат беҳушлик остида амалга оширилади, бу ҳам саломатликка унчалик ижобий таъсир кўрсатмаслиги мумкин, аммо кариесни даволаш керак. Шунинг учун агар эрта ёшда болаларда кариеснинг вактсина олдини олиш мумкин бўлса, бу жуда фойдали бўлади. Энг камида болаларда беҳушлик, бундай турдаги стресс ва инфекция ўчоқлари камроқ бўлади, бу айниқса иммунитети пасайган, сурункали касалликлар ва юрак нуқсонлари бўлган болалар учун муҳимдир.
Айтганча, стрептококкнинг кичик турларидан бири учун вактсина аллақачон мавжуд, деб эслатади Евгений Тимаков. Бу пневмококкка қарши вактсина ва у фаол қўлланилади.
— Замонавий технологиялар ривожини ҳисобга олган ҳолда кариесга қарши вактсина пайдо бўлиши истиқболлари мавжуд. Аммо эмлаш натижаси эмлаш самарали бўладими, деган савол туғилади, чунки кариес тиш эмалига таъсир қилади, бунда қон оқими бўлмайди ва иммунитет бизнинг тўқималаримизга кирган инфекцияга, қон бор жойда ривожланади. оқим. Вакцина ишлаб чиқариши керак бўлган антикорлар сони ва агар у эрда фаол қон оқими бўлмаса, иммунитет кариоз бактерияларнинг кўпайиш жойларига қандай этказилиши ҳақида савол туғилади, — дейди Евгений Тимаков.
