«Сўнгги қўнғироқ» нафақат ўқув йилининг расмий якуни. Бу инсон ҳаётидаги энг муҳим босқичлардан бири — мактаб таълимининг тугашини англатади. Бу келажакдаги ўзгаришлар учун қувонч, ёқимли хотира ва ҳаяжонга тўла лаҳза. Ўқитувчилар учун бу ўз ишларини сарҳисоб қилиш, меҳнати самарасини кўриш ва кейинги битирувчилар билан хайрлашиш имкониятидир. Ота-оналар учун бу мағрурлик ва ваҳм учун сабабдир, чунки уларнинг фарзандлари катта ҳаётга биринчи жиддий қадамини қўймоқда. Байрам битирувчилар, ота-оналар ва ўқувчиларда кўп асрлик анъанага дахлдорлик, авлодлар ўртасидаги боғлиқлик ва мактаб жамоасининг байрамона бирлиги ҳиссини уйғотади. Бу кун ўзгача ҳис-туйғуларга тўла: қувонч, қайғу, умид ва ҳаяжон.
Битирувчилар ўзларининг мактаб кунлари, дўстлари, суюкли устозлари билан хайрлашиб, ҳаётда ноаниқлик ва янги имкониятларга тўла янги йўлга киришади. Байрамнинг кўриниши: «Сўнгги қўнғироқ» байрамини ўтказиш анъанаси Совет Иттифоқида 20-асрнинг ўрталарида пайдо бўлган ва тезда барча республикаларга тарқалган. Ушбу тантанали тадбир ўқув йилининг якунланиши ва ўқувчиларнинг мактабни битиришини англатади. «Сўнгги қўнғироқ»қа бағишланган биринчи байрам 1948 йил 25 майда Москвада 182-сонли мактабда (ҳозирги 1501-сон) бўлиб ўтган. Байрамни ўтказиш ғояси совет ўқитувчиси, РСФСРда хизмат кўрсатган мактаб ўқитувчиси Фёдор Брюховетскийга тегишли. Ва «Сўнгги қўнғироқ» расмий мактаб байрами сифатида ташкил этилганлигининг биринчи ҳужжатли далиллари 1950 йилларга тўғри келади. Бу вақтда иттифоқ республикаларида байрамларнинг расмий тақвимига киритилган.
Формат ва анъаналар:
Охирги қўнғироқнинг ўзига хос белгилари ва анъаналари бор. Байрамда мактаб ўқувчилари, ўқитувчилар ва меҳмонларнинг чиқишлари билан тантанали саф тортилади. Кўпинча битирувчилар мактаб формасини кийишади. Қизлар — фартук ва бантлар, ўғил болалар — костюмлар (ҳозирги кунларда кўпинча қизлар қора пастки, оқ устки кийим кийишмоқда). Йигитлар ва қизлар кийимлари тепасига «Битирувчи» ёзуви туширилган ленталар тақиб юришади, баъзан эса уларнинг костюмларига кичик қўнғироқлар ёки шу шаклдаги нишонлар ёпиштирилади.
Байрамнинг бир қисми хайрлашув нутқлари, шеърлар, қўшиқлар ва баъзан кичик концертлар ёки театрлаштирилган томошаларни ўз ичига олади. Мактаблар гуллар ва шарлар билан безатилади. Рамзлардан бири — битирувчининг елкасида ўтирган биринчи синф ўқувчисининг қўлида жиринглайдиган қўнғироқдир. Бу одат авлодлар эстафетасининг бир тури ва ўқувчилар ҳаётида янги босқич бошланишини англатади. Сўнгги йилларда байрам скриптига замонавий элементлар киритилди: видеохабарлар, флеш-моблар, театр томошалари. Байрамни ташкил этишда ота-оналар ва ўқувчиларнинг ўзлари катта роль ўйнай бошлади, бу эса тадбирга кўпроқ ижодкорлик ва шахсий иштирокни таъминлади.
Ўзбекистонда анъананинг пайдо бўлиши:
Ўзбекистонда мактабларда сўнгги қўнғироқни нишонлаш анъанаси мамлакатда совет таълим тизимининг ўрнатилиши билан бирга келган. Совет Иттифоқи таркибида Ўзбекистонда бутун иттифоққа хос бўлган кўплаб мактаб урф-одатлари ва анъаналари, жумладан, сўнгги қўнғироқ ҳам қабул қилинган.
Битирувчилар учун ўқув йилининг тугашини нишонлаш сифатидаги сўнгги қўнғироқ анъанаси Ўзбекистонда ХХ асрнинг 70 йилларида иттифоқнинг бошқа республикалари қатори кенг нишонлана бошлади.
Ўзбекистонда сўнгги қўнғироқ анъаналари умумиттифоқ анъаналари билан чамбарчас боғлиқ бўлсада, вақт ўтиши билан улар ўзига хос хусусиятларга эга бўлди. Байрамда битирувчилар ҳам мактаб формасини кийиб, концертлар уюштиради, ўқитувчилар ва ота-оналарга миннатдорчилик билдирадилар. Сўнгги қўнғироқни нишонлашга замонавий авлод ўз ҳиссасини қўшди. Халқимиз ушбу байрамга Ўзбекистоннинг маданий хусусиятлари ва миллий ўзига хослигини акс эттирувчи замонавий мусиқий ижроларни қўшди.
Ўзбекистонлик битирувчилар учун сўнгги қўнғироқ ҳам муҳим ва рамзий воқеадир. Бу мактаб ва ўқитувчилар билан хайрлашиш лаҳзаси бўлиб, у ўзгача ҳис-туйғулар ва кайфиятлар билан бирга келади.
Ўзбекистонда сўнгги қўнғироқ анъанаси ўзининг совет давридан келиб чиққан бўлишига қарамай, мактаб ҳаётининг муҳим қисмига айланди ва миллий маданият ва замонавий тенденцияларни акс эттирувчи ўзига хос хусусиятларга эга бўлди.
Сўнгги қўнғироқ шунчаки байрам эмас. Бу янги ҳаётга ўтиш даври. Бу олий ўқув юртларига киришга тайёргарлик, жиддий режалар ва ота-оналар, ўқитувчиларнинг катта умидлари. Битирувчилардан фақат бир талаб қолди: энди умидларни пуч қилмасдан, илиқ мактаб хотиралари билан порлоқ келажакка қадам қўйиш керак.
Мақолани Арианна Дементьева тайёрлади.
