Стратегик ислоҳотлар агентлиги Аллианз Пенцион Ранкинг 2023 рейтингида Ўзбекистоннинг 75 давлат орасида бор-йўғи 71-ўринни эгаллаши сабабларини ўрганиб чиқди. Ушбу рейтингда Қозоғистон 34-ўрин, Россия 37-ўрин, Туркия эса 59-ўринда . Рейтинг учта кичик индексга асосланади: асосий шартлар, пенсия тизимининг барқарорлиги ва етарлилиги, 1 дан 7 гача бўлган шкала бўйича баҳоланади, бунда 1 энг яхши рейтинг ҳисобланади. Ўзбекистоннинг умумий балли 4,5 (асосий шартлар учун 4,4, барқарорлик учун 3,6 ва адекватлик учун 5,3).
Шунингдек, Ўзбекистонда пенсия тўловлари даражаси 12 фоиздан 25 фоизгача ўзгариб туради, бу бошқа мамлакатларга нисбатан нисбатан юқори. Бироқ, ялпи нафақа нисбати фақат 55% ни ташкил этади, бу ўртача иш ҳақига нисбатан ўртача пенсияни кўрсатади.
Маълумки, Ўзбекистонда пенсия тизими билан қамров атиги 38% ни ташкил этади, бу эса норасмий бандликнинг юқори улуши билан боғлиқ. Бундан ташқари, пенсия механизми сифатида фойдаланиш мумкин бўлган расмий молиявий хизматлардан фойдаланиш имконияти ҳам паст.
Ўзбекистоннинг пенсия тизими мажбурий, бадалларга асосланган белгиланган тўлов тизими бўлиб, давлат буджетидан тобора кўпроқ молиялаштирилмоқда. Сўнгги 10 йилда Пенсия жамғармасининг даромадлари 3,4 баробар, харажатлари эса 5 баробар ошди. 2020 йилдан бошлаб пенсия тўловларини молиялаштириш учун давлат буджетидан доимий равишда трансферт ажратилади. 2022 йилда трансферт ҳажми 11 триллион сўмни (умумий харажатларнинг 24,7 фоизи) ташкил этган бўлса, 2023 йилда 15 триллион сўм (29 фоиз) режалаштирилган эди. 2030 йилда трансфер ҳажми 38 триллион сўмни ташкил этиши режалаштирилган.
Стратегик ислоҳотлар агентлиги пенсия тизимини кенг кўламли ислоҳ қилиш, пенсия тайинлаш шартларини қайта кўриб чиқиш, пенсия ёшини белгилаш, иш стажини ёки пенсияларга бадалларни оширишни ўз ичига олган президент қарори лойиҳасини ишлаб чиқишни мақсадга мувофиқ, деб ҳисоблайди.
2024 йил 1 майдан бошлаб энг кам истеъмол харажатлари 648 минг сўм этиб белгиланди ва қуйидаги пенсиялар шу миқдорга тенглаштирилди:
тўлиқ бўлмаган иш стажи учун кексалик нафақасининг энг кам миқдори;
оиланинг меҳнатга лаёқатсиз аъзосига боқувчисини йўқотганлик учун бериладиган нафақанинг энг кам миқдори.
751 минг фуқаронинг пенсиялари ва 110 минг нафар боқувчисини йўқотганлик учун бериладиган нафақалар энг кам истеъмол харажатлари миқдоригача оширилади. Пенсияларни ошириш учун Пенсия жамғармасидан 180 миллиард сўм ажратилади.
Пенсия тизимини такомиллаштириш мақсадида хизматлар босқичма-босқич интерактив ва проактив форматга ўтказилади. 2025 йил 1 мартдан бошлаб кексалик пенсиялари фуқароларнинг мурожаатисиз автоматик тарзда тайинланади.
