«Бача-бош» амалиёти чуқур ижтимоий, иқтисодий ва психологик оқибатларга олиб келади ва унинг долзарблиги ва тарқалиши ҳозирги Афғонистонда муҳимлигича қолмоқда.
Бу амалиёт Афғонистон жамиятидаги қатъий гендер меъёрларига жавоб сифатида пайдо бўлган. Эркак роли устунроқ бўлган жамиятда ўғиллари бўлмаган оила ўз қизларидан бирини ўғил қилиб кийинтиришга қарор қилиши мумкин. Бу бир неча сабабларга кўра содир бўлиши мумкин:
- Ижтимоий мавқе ва ҳурмат: Баъзи ҳолларда оилада ўғил фарзанднинг бўлиши оиланинг жамиятдаги мавқеини ва ҳурматни оширади.
- Иқтисодий имтиёзлар: Ўғил болаларга кўпинча ишлаш ва пул топиш учун кўпроқ имкониятлар берилади, бу кам таъминланган оилалар учун муҳим омил бўлиши мумкин.
- Ҳаракат ва ўрганиш эркинлиги: Ўғил болалар каби яшайдиган қизлар таълим олиш, ҳаракатланиш эркинлиги ва оддий қизлар учун мавжуд бўлмаган бошқа имтиёзларга эга.
«Бача-бош»« образидаги ҳаёт
Ўғил болалардек яшайдиган қизларга янги ном, калта соч ва эркаклар кийими берилади. Улар ташқарида ўйнашлари, мактабга боришлари ва ишлашлари мумкин. Шуни таъкидлаш керакки, улар кўпинча ўз мақомларининг вақтинчалик хусусиятини билишади, чунки балоғат ёшининг бошланиши билан кўпчилик «бача-бош»лар ўзларининг аёл ролига қайтади.
Бундан ташқари, »бача-бош« сифатида ҳаёт қизларнинг руҳияти ва шахсиятига катта таъсир қилади. Баъзилар бу мақом билан келган эркинлик ва имтиёзлардан баҳраманд бўлишади, бошқалари эса стресс ва ички низоларни бошдан кечириши мумкин. Кўп йиллик ўғилликдан кейин аёл ролига қайтиш, айниқса, қийин ва оғриқли жараён бўлиб, йўқотиш ҳисси ва шахсият инқирози билан бирга бўлиши мумкин.
»Бача-бош"дан олинган психологик жароҳатларни бир неча тоифаларга бўлиш мумкин:
Ўзига хослик ва ўз-ўзини англаш: Ўғил болалар каби яшайдиган қизлар кўпинча ички зиддиятларга дуч келишади. Улар ўзларининг гендер ўзига хослиги ва жамиятдаги ўрни ҳақида чалкашиб кетишлари мумкин.
Стресс ва ташвиш: аёл ролидан эркак ролига ўтиш ва яна орқага қайтиш сезиларли стресс ва ташвиш манбаи бўлиши мумкин. Балоғат ёшида аёллик ролига қайтишни кутиш ташвиш уйғотади.
Ижтимоий изоляция: Ўғил болалар каби яшайдиган қизлар ўзларини қизлар ва ўғил болалар орасида ёлғиз ҳис қилишлари мумкин, бу эса соғлом ижтимоий алоқаларни ривожлантиришни қийинлаштириши мумкин.
Узоқ муддатли таъсирлар: Бача-босч собиқ баъзи аёллари аёллик ролларига қайтганларидан кейин муносабатларни шакллантириш ва жамиятда ўз ўрнини топишда қийинчиликлар ҳақида хабар беришади.
Бугунги кунда Афғонистонда бача бош амалиёти ҳанузгача кенг тарқалган, аммо унинг даражаси минтақа ва ижтимоий-иқтисодий шароитга қараб фарқ қилиши мумкин. 2021 йилда ҳокимият тепасига Толибон келиши билан аёллар ва қизларнинг ҳуқуқлари яна таҳдид остида қолди, бу эса омон қолиш воситаси сифатида «бача-бош» ҳолатлари кўпайишига олиб келиши мумкин.
Халқаро ташкилотлар ва инсон ҳуқуқлари ташкилотлари Афғонистондаги аёллар ва қизлар ҳуқуқларини яхшилашга чақириб, бу масалани алоҳида таъкидлашда давом этмоқда. Улар аёллар ва қизларнинг бундай амалиётларга мурожаат қилмасдан эркин ва хавфсиз яшашига имкон берадиган тизимли ўзгаришлар зарурлигини таъкидлайди.
«Бача-бош» мураккаб ва кўп қиррали ҳодиса бўлиб, афғон жамиятидаги чуқур гендер тенгсизликларини акс эттиради. Ушбу амалиётнинг психологик оқибатлари сезиларли ва узоқ давом этиши мумкин, бу оила, жамият ва халқаро ҳамжамият томонидан эътибор ва ёрдамни талаб қилади. Шу билан бирга, у аёллар ва қизларнинг қаттиқ чекловларга чидамлилиги ва мослашувчанлигини таъкидлаб, замонавий дунёда уларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари учун курашни давом эттириш зарурлигини кўрсатади.
