Атрофимиздаги одамлар бизни эрталаб нонушта қилишга қанчалик тез-тез мажбур қилишади? Сизни уйғонганингиздан сўнг дарҳол нонушта қилишга мажбурлайдиган ота-оналар овқатланмасдан кун бошланмаслигига ишонишади ва «биз танага жиддий зарар етказишини» таъкидлашади, тўғрими?!
Нонушта азалдан куннинг энг муҳим таомларидан бири ҳисобланган ва бунинг учун жуда кўп яхши сабаблар бор. Бу метаболизмни бошлашга, концентрацияни яхшилашга ва кун давомида энергияни сақлашга ёрдам беради деб ишонилади. Бироқ нонушта қилиш вақти ҳам унинг танага таъсирида муҳим роль ўйнаши мумкин.
Тунги уйқудан кейин, тана очлик ҳолатида бўлганида, нонушта метаболизмни бошлашга ёрдам беради ва калорияларни ёқиш жараёнини бошлайди. Бу, айниқса, соғлом вазнни сақлаш ва ортиқча тош босишнинг олдини олиш учун жуда муҳимдир. Энергия даражасини сақлаб туриш учун танани зарур озиқ моддалар билан таъминлаш, айниқса, эрталаб, танага кундалик вазифаларни бажариш учун энергия керак бўлганда муҳимдир. Тўйимли нонушта когнитив функцияни яхшилаш, концентрацияни яхшилаш ва хотирани яхшилаш учун ҳам маълум. Бу, айниқса, ўқиш пайтида эътибор бериш керак бўлган болалар ва талабалар учун жуда муҳимдир. Нонушта кун давомида очликни назорат қилишда ёрдам бериши маълум. Нонуштани ўтказиб юборадиган одамлар кўпинча кейинроқ очликни бошдан кечиришади, бу эса ортиқча овқатланишга ва камроқ соғлом таом танлашга олиб келиши мумкин.
Уйғонганингиздан сўнг дарҳол нонушта қилишга мажбурлаш шарт эмас. Ҳаммамизнинг танамиз ҳар хил, шунинг учун агар сиз очликни ҳис қилмасангиз, танангизни тинглаш яхшироқдир. Нонушта сиз учун қулай ва мувозанатли, танани зарур озиқ моддалар билан таъминлайдиган вақтда содир бўлиши муҳимдир.
Баъзи одамлар учун дарҳол нонушта қилиш фойдали бўлади, чунки у энергия даражасини сақлаб туриш ва қон шакарини барқарорлаштиришга ёрдам беради, аммо бу универсал қоида эмас. Асосийси, соғлом овқатланишнинг умумий тамойилларига риоя қилиш ва овқатни ўтказиб юбормаслик, айниқса, бу кун давомида ортиқча овқатланишга олиб келадиган бўлса.
Нонуштанинг аҳамияти аниқ бўлсада, нонушта қилиш вақти ҳам муҳимдир. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, нонушта қилиш вақти соғлиғингизнинг турли жиҳатларига таъсир қилиши мумкин.
Эрта нонушта қилиш (уйғонганингиздан кейин бир соат ичида) метаболизмингизни тез бошлашга ёрдам беради, бу сизга энергиядан самаралироқ фойдаланишга ва қон шакарини оптимал даражада ушлаб туришга ёрдам беради.
Кеч нонушта қилиш (уйғонгандан кейин 2-3 соат ўтгач) уйғонганидан кейин дарҳол очликни ҳис қилмайдиган ёки эрталабки машғулотларни оч қоринга афзал кўрадиганлар учун фойдали бўлиши мумкин. Бундай ҳолда, сизнинг нонуштангиз мувозанатли бўлиши ва куннинг қолган қисмини керакли энергия билан таъминлаши муҳимдир. Бундан ташқари, кечки нонушта тунги бойқушлар учун табиийроқ бўлиши мумкин, уларнинг танаси куннинг кеч бошланишига мослашган. Бироқ, кейин чарчаш ва ортиқча овқатланмаслик учун биринчи овқатни кечиктирмаслик керак.
Уйғонгандан сўнг дарҳол эрталаб соат 8 да ёки иш жойига келгандан кейин соат 11 да нонушта қилишнинг фойдалилиги тананинг индивидуал хусусиятларига ва кун тартибига боғлиқ.
Уйғонганингиздан кейин эрталаб соат 8 да нонушта қилиш фойдали бўлиши мумкин, агар:
Сиз очлик билан уйғондингиз ва танангиз овқатланишга тайёр.
Айниқса, эрталаб жисмоний ёки ақлий фаолиятингиз бўлса, энергиянгизни тезда тўлдиришингиз керак.
Сизда юқори метаболизм даражаси бор ва танангиз энергия даражасини сақлаб туриш учун озиқ-овқат талаб қилади.
Ишга келганингиздан кейин эрталаб соат 11 да нонушта қилиш яхши бўлади, агар:
Уйғонганингиздан сўнг дарҳол очликни ҳис қилмайсиз.
Эрталаб интенсив жисмоний ёки ақлий фаолият йўқ.
Сизнинг танангиз кечроқ нонушта қилишга ўрганиб қолган ва бу вақт сиз учун мақбулдир.
Нонушта мувозанатли ва таркибида протеин, мураккаб углеводлар, тола ва соғлом ёғлар мавжуд бўлса, иккала вариант ҳам фойдали бўлиши мумкин. Нонуштани кечроқ истеъмол қилсангиз, уйғониш ва овқатланиш ўртасида жуда кўп бўш жой йўқлигига ишонч ҳосил қилиш керак, бу эса куннинг охирида энергия даражасининг пасайишига ёки ортиқча овқатланишга олиб келиши мумкин.
Соғлом овқатланишнинг умумий тамойилларини сақлаб, ўз ҳис-туйғуларингиз ва афзалликларингизга эътибор қаратиш яхшидир.
Баъзи одамлар эрталаб соат 11 га қадар нонушта қилиш учун иштаҳа бўлмаслиги мумкин. Бу қуйидаги сабабларга кўра содир бўлади:
Кундалик тартиб ва биологик соат: Ҳар бир инсон ўзининг ички биологик соатига эга. Баъзи одамлар, «тунги бойқушлар», кеч ётишади ва кейин уйғонишлари мумкин, уларнинг танаси уйғонганидан кейин дарҳол овқат ейишга тайёр бўлмаслиги мумкин.
Кечки овқат: Агар киши кечки овқатни кечки овқатланса, танада бир кечада овқатни тўлиқ ҳазм қилиш учун вақт бўлмаслиги мумкин. Натижада очлик ҳисси эрталабдан кейин пайдо бўлади.
Стресс даражалари ёки гормонлар: Стресс даражалари ва гормонал мувозанат ҳам иштаҳага таъсир қилиши мумкин. Масалан, стресс гормони кортизолнинг юқори даражаси эрталаб очликни бостириши мумкин.
Одатлар: Агар одам узоқ вақт уйғонганидан кейин дарҳол нонушта қилмасликка одатланган бўлса, унинг танаси бу режимга мослашади ва унинг иштаҳаси кечроқ пайдо бўлади.
Метаболик тезлик: Баъзи одамлар эрталаб метаболизм секинлашади, бу эса очликни кечиктириши мумкин.
Баъзи одамларнинг турмуш тарзини кузатиб, нонушта қилишни одат деб ҳисоблаш мумкин:
Ижтимоий ва маданий омиллар: Кўпгина маданиятларда нонушта авлоддан-авлодга ўтадиган анъанавий таомдир. Одамлар кунни нонушта билан бошлашга одатланган, бу барқарор одатни шакллантиради.
Кундалик тартиб: Агар одам уйғонишга ва дарҳол нонушта қилишга одатланган бўлса, бу унинг кундалик режимининг бир қисмига айланиши мумкин, бу организм буни норма сифатида қабул қила бошлайди.
Психологик: нонушта қилиш одати қулайлик ва барқарорлик ҳисси билан боғлиқ бўлиши мумкин, айниқса, бу янги кун учун кайфиятни ўрнатишга ёрдам берадиган эрталабки маросим бўлса.
Кўпчилик уйқуни яхши кўрадиганлар етарлича ухлаш, лекин нонушта қилишни ўтказиб юбориш ёки этарлича ухламаслик, лекин нонушта қилиш ўртасида танловга эга. Бу омил индивидуал хусусиятларга ва устуворликларга боғлиқ, аммо иккала жиҳат ҳам саломатликни сақлашда муҳим роль ўйнайди.
Лекин қайси бирини танлаш яхши? Агар танлов етарли уйқу ва нонушта қилиш ўртасида бўлса, кўпчилик мутахассислар уйқуни танлашни тавсия қилади. Яхши уйқу саломатликнинг асосидир ва усиз ҳатто энг соғлом нонушта ҳам уйқусизликнинг салбий оқибатларини қопламайди. Агар сиз тунги уйқуни яхши ҳис қилган бўлсангиз, танангиз овқатдаги кичик танаффусларга бардош бера олади ва иштаҳа очилганда энгил ёки кечки нонушта ҳақида ўйлашингиз мумкин.
Идеал вариант — бу етарли уйқу ва тўйимли нонушта комбинацияси. Агар бу танлов имкони бўлмаса, ушбу икки жиҳатни мувозанатлаш учун жадвалингизни мослаштиришга ҳаракат қилинг. Шуни ёдда тутиш керакки, уйқу ҳам, овқатланиш ҳам саломатликни сақлашда муҳим роль ўйнайди ва уларнинг иккаласини ҳам эътиборсиз қолдириш вақт ўтиши билан салбий оқибатларга олиб келиши мумкин.
Хўш, қачон нонушта қилиш керак?
Гарчи кўплаб шифокорлар уйғонганидан кейин бир соат ичида нонушта қилишни тавсия қилсалар ҳам, улар овқатланиш вақти сизнинг шахсий эҳтиёжларингизга мос келиши керакини таъкидлайди. Асосийси, танани зарур озиқ моддалар билан таъминлаш.
Нонуштани ўтказиб юбориш муаммо бўлмаслиги мумкин бўлган истиснолар мавжуд. Мисол учун, баъзи интервалгача рўза тутувчилар нонуштасиз ўзларини яхши ҳис қилишлари мумкин. Шифокорлар одатда индивидуал ёндашув ва муайян соғлиқ шароитлари ва турмуш тарзига асосланган тавсиялар муҳимлигини таъкидлайдилар. Ва кўпчилик диетологлар нонушта саломатлик ва хотиржамликни сақлашга ёрдам берадиган муҳим таом эканига қўшилади.
Очликни ҳис қилмасангиз, нонушта қилиш шарт эмас. Танангизни ва унинг эҳтиёжларини тинглаш муҳимдир. Агар уйғонганингиздан сўнг дарҳол овқатланишни хоҳламасангиз, бироз кутиб туринг ва кейин иштаҳа очилганда нонушта қилишингиз мумкин.
Асосийси, сиз кун давомида етарли миқдорда озуқа олишингизга ишонч ҳосил қилинг ва диетангизда мувозанатни сақланг.
Агар сиз мунтазам равишда нонушта қилишни ўтказиб юборсангиз, лекин ўзингизни яхши ҳис қилсангиз ва нормал вазн ва қувватни сақласангиз, бу танангиз учун одатий ҳол бўлиши мумкин. Бироқ агар нонуштани ўтказиб юбормаслик куннинг охирида ортиқча овқатланиш ёки кам энергияга олиб келадиган бўлса, бу ёндашувни қайта кўриб чиқишингиз муҳим.
Нонушта вақти муҳим, лекин бу қатъий қоида бўлмаслиги керак. Асосийси, танангиз овқатланишга тайёр бўлган вақтда нонушта қилиш ва буни шахсий хусусиятларингиз ва кун тартибини ҳисобга олган ҳолда қилишдир. Нонушта тўйимли, мувозанатли бўлиши ва кун давомида энергия ва саломатликни сақлашга ёрдам бериши муҳимдир.
