Сўнгги пайтларда сунъий интеллект (СИ) нафақат мода тенденциясига, балки давлатлар, корпорациялар, стартаплар, жамоалар ва шахслар томонидан фаол фойдаланиладиган кучли воситага айланди. СИ туфайли фуқароларнинг ҳаёти сезиларли даражада яхшиланади.
Мегаполислар аҳолиси ҳар куни ақлли технология тизимлари билан ўзаро алоқада бўлишади. Бизнес учун СИ аллақачон муваффақият рамзига айланган кўринади. Тадқиқот натижаларига кўра, бизнес раҳбарларининг 98 фоизи компаниялар узоқ муддатли муваффақиятга эришиш учун сунъий интеллект ва машинани ўрганиш технологиялари имкониятларидан яхшироқ фойдаланиши кераклигини тан олди.
Бугунги кунда йирик компанияларнинг қарийб 53 фоизи ўз фаолиятида сунъий интеллектдан фойдаланади. Бироқ технологиянинг ривожланиши билан ундан фойдаланиш билан боғлиқ ижтимоий, фалсафий, ахлоқий ва ҳуқуқий саволлар тобора кўпайиб бормоқда. СИнинг ҳаёт ва иқтисодиётнинг турли соҳаларига интеграциялашуви жуда тез содир бўлмоқда ва бу жараён цунамига ўхшайди.
Биринчи тўлқин технологияни маълум соҳаларда қўллаш ҳолатларидан иборат бўлиб, биз кўпинча уни медиа соҳасида кўрдик. Мисол учун, дунё давлатларидан бирида регулятор яқинда ходимларни ёллаш учун сунъий интеллектдан фойдаланган компания билан ҳисоб-китоб шартномасини тузди. Тизим 55 ёшдан ошган аёл номзодларни ва 60 ёшдан ошган эркак номзодларни автоматик равишда рад этди. Илгари IBM видеокузатув технологиясидан нотўғри фойдаланиш хавфи туфайли уни тарқатишни чеклаганди.
Шунингдек, ChatGPT ва шунга ўхшаш моделларнинг тарқалиши жуда кўп ахлоқий саволларни туғдирди. Тизим ҳозирги ёки ўтмишдаги воқеалар, шахслар ёки фактларга қандай баҳо беради? У қандай маслаҳатлар беришга ҳақли ва ҳақли эмас? Ва GPT моделлари касбий вазифаларни қандай бажара олади — саволлар рўйхати чексиз кўринади.
Биринчи тўлқиндан кейин умумий характердаги анча юқори тўлқин келади, бу камдан-кам ҳолларда бир ёки иккита ҳолат билан тавсифланади. Масалан, бу янги технологияларнинг меҳнат бозорига таъсири масаласи. Турли тадқиқотчилар СИ томонидан яратиладиган ёки ўзгартириладиган иш ўринлари сони тўғрисида турлича ҳисоб-китобларни тақдим этади.
Худди шу тўлқинда шахсий маълумотлардан фойдаланиш шартлари ва ахборот жамиятида махфийликни ҳимоя қилишнинг глобал муаммоси. Одамлар, корхоналар ва тартибга солувчилар катта ҳажмдаги маълумотлар, жумладан, шахсий маълумотларнинг мисли кўрилмаган тўпланиши шароитида қандай ҳаракат қилишлари керак?
Шунингдек, таълим жараёнларида янги технологиялардан фойдаланиш бўйича ҳам муҳокамалар олиб борилмоқда. Эҳтимол, сиз ушбу сўзларни смартфон ёки планшетда ўқиётгандирсиз. Ушбу гаджетлар биз билан бир неча ўн йилдан камроқ вақт давомида мавжуд ва улар бизга қандай таъсир қилганини аниқ айтиш қийин.
Буларнинг барчаси жавобларни талаб қилади. Ва бу жамиятнинг ишончли сунъий интеллектга бўлган талабида ифодаланади, бу доимо ахлоқ билан боғлиқ.
Истеъмолчиларнинг 85 фоизи ташкилотларнинг ижтимоий муаммоларни ҳал қилишда сунъий интеллектдан фойдаланишда ахлоқий жиҳатларни ҳисобга олишлари муҳим деб ҳисоблайди. Худди шундай, раҳбарларнинг 75 фоизи 2021 йилда СИда ахлоқнинг муҳимлигини тан олди, бу 2018 йилдаги жавобларнинг 50 фоизидан камроқ.
Нима учун сунъий интеллектдаги ахлоқ асосий масалага айланди? Замонавий дунёда сунъий интеллект этикаси ишлаб чиқувчиларнинг ўзини ўзи тартибга солиш механизмларини, корпоратив меъёрлар ва стандартларни, тартибга солувчи ва бизнес ва жамиятнинг янги технологияларни ишлаб чиқиш бўйича ўзаро таъсири воситаларини ўз ичига олади.
Сунъий интеллект этикаси СИ ривожланиши натижасида одамлар учун пайдо бўладиган ахлоқий дилеммалар тўпламини, турли хил юмшоқ ҳуқуқ воситалари кўринишидаги янги технологияларни келажакда ҳукумат томонидан тартибга солишни ва СУИ (сунъий умумий интеллект) каби СИ тизимларининг потенциал этикасини қамраб олади.
СИ ахлоқи мавжуд саволлар ва муаммоларга ягона тезкор жавоб бўлди.
Бизнесда янги технологиялар пайдо бўлиши билан ўнлаб глобал ишлаб чиқувчилар сунъий интеллектни ахлоқий ривожлантириш бўйича корпоратив стандартларни қабул қилди. Ушбу стандартлар нафақат ахлоқни, балки хавфсизлик, ҳамкорлик ва корпоратив бошқарувни ҳам қамраб олади. Ахлоқий декларациялар, низомлар, петиция ва очиқ хатлар пайдо бўлди.
Ишлаб чиқувчилар илм-фан билан биргаликда ва давлат раҳбарлигида ахлоқ кодексини яратади. Уфқда СУИ, инсон даражасида «фикрлаш» қобилиятига эга универсал сунъий интеллект мавжуд. Мутахассислар бўлажак суперинтеллектнинг шахсий этикасини муҳокама қилишни бошлади.
Россия тажрибаси энг очиқ тажрибалардан бирига айланди. Катта рус ишлаб чиқувчилари корпоратив СИ ахлоқий стандартларига эга. Сунъий интеллект соҳасида миллий ахлоқ кодекси яратилди. Кодекс доирасида сунъий интеллект ва ишлаб чиқувчилар, илм-фан ва жамоат ташкилотлари вакиллари ўртасидаги ўзаро ҳамкорлик соҳасида альянс негизида реал бошқарув механизмлари яратилган. Масалан, ишчи гуруҳлардан бири рақамли боқийлик механизмлари этикаси ҳақидаги саволларга жавоб изламоқда. Бошқа бир гуруҳ, тартибга солувчи билан мулоқотда, тавсия хизматларини ҳуқуқий тартибга солиш ва ўзини ўзи тартибга солиш ўртасидаги мувозанатни қидирмоқда.
Шундай қилиб, кенг кўламли масалалар ва ечимларни ўз ичига олувчи сунъий интеллектнинг тизимли этикаси шаклланмоқда. Бироқ уларни бир истак бирлаштиради — одамлар ва ақлли технологиялар ўртасидаги муваффақиятли ўзаро таъсир учун самарали воситаларни яратиш.
