Иш туфайли узоқ вақт стресс ҳолатида бўлиш ҳиссий сўниш, депрессия ва хавотир бузилишларига олиб келиши мумкин. Дам олиш ҳиссий мувозанатни тиклаш ва асаб тизимининг ортиқча юкланишини олдини олиш имконини беради. Иш куни давомида қисқа муддатли танаффуслар, дам олиш ва тўлақонли таътиллар организмда стресс кортизол гормони даражасининг пасайишига олиб келади, бу эса руҳий саломатликка ижобий таъсир кўрсатади.
Ишдан дам олиш ҳашамат эмас, балки умумий фаровонликни сақлаш ва унумдорликни оширишга ёрдам берадиган зарурият эканини англаш муҳимдир.
Америка психология ассоциацияси томонидан ўтказилган тадқиқот шуни кўрсатадики, мунтазам равишда таътилга чиққан ишчилар танаффуссиз ишлайдиганларга қараганда ўзларини кўпроқ ғайратли ва камроқ стрессга мойил ҳис қилишади. Тадқиқотда айтилишича, мунтазам дам оладиган ходимларнинг 68 фоизи ишга қайтганидан кейин ўзларини кучлироқ ва бахтли ҳис қилишади.
Иллинойс университети томонидан ўтказилган тадқиқот маълумотларига кўра, инсон диққати 30 дақиқалик узлуксиз ишдан сўнг пасаяди. Бу ҳодиса «эътиборни жамлашдан чарчаш» деб аталади ва хатолар ва иш сифатининг пасайишига олиб келиши мумкин. Бироқ, тадқиқот шуни кўрсатдики, қисқа муддатли танаффуслар диққат ва иш қобилиятини тиклашга имкон беради, бу эса диққатни жамлаш ва вазифаларни бажариш самарадорлигини оширишга ёрдам беради.
Стенфорд университети тадқиқотларига кўра, ҳафтасига 50 соатдан кейин маҳсулдорлик кескин пасаяди. Тадқиқот шуни кўрсатдики, ҳафтасига 70 соат ишлайдиган ходимлар 55 соат ишлайдиган ходимлар билан бир хил натижаларга эришадилар, бу эса маълум бир чегарадан кейин иш самарадорлигининг пасайишидан далолат беради.
Инсоннинг руҳий саломатлиги билан бир қаторда жисмоний саломатлиги ҳам зарарланиши мумкин. Танаффуссиз узоқ вақт ишлаш жисмоний саломатликка салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Кўп сонли тадқиқотлар шуни кўрсатадики, иш куни давомида узоқ вақт ўтириш ва фаолликнинг йўқлиги юрак-қон томир касалликлари, диабет ва бошқа сурункали касалликларнинг ривожланиш хавфини ошириши мумкин. Бундан ташқари, сайр қилиш ёки чўзилиш каби жисмоний фаолиятни ўз ичига олган танаффуслар ушбу хавфларни камайтиришга ва умумий жисмоний ҳолатни яхшилашга ёрдам бериши мумкин.
Шунингдек, иш ва шахсий ҳаёт ўртасидаги мувозанатни сақлаш ҳам муҳим, бу умумий фаровонликнинг асосий омилидир. Иш барча бўш вақтни эгаллаши яқинлар билан муносабатларда келишмовчиликларга, хоббиларга қизиқишнинг йўқолишига ва ҳаётдан умумий қониқишнинг пасайишига олиб келиши мумкин. Ўзингизга дам бериш қобилияти мувозанатни сақлашга ва шахсий эҳтиёжлар ва қизиқишларга ғамхўрлик қилишга имкон беради, бу эса узоқ муддатли фаровонликка ёрдам беради.
Шахсий ҳаёт, оила, хобби, дам олиш ва энг муҳими — уйқуга вақт йўқлиги «касбий сўниш»га олиб келиши мумкин. Касбий ёниш — бу муваффақиятли ҳал қилинмаган иш жойидаги сурункали стресс туфайли юзага келган синдром. Симптомлар ҳиссий чарчаш, деперсонализация ва касбий самарадорликнинг пасайишини ўз ичига олади. «Journal of Applied Psychology» журналида чоп этилган тадқиқот шуни кўрсатдики, мунтазам равишда танаффус қиладиган ва дам оладиган ходимлар куйиш эҳтимоли камроқ бўлган. Шуни тушуниш муҳимки, тикланиш учун етарли вақт ажратилмаган иш маънавий руҳнинг пасайишига ва умумий ҳолатнинг ёмонлашишига олиб келиши мумкин.
Шунга асосланиб, Gallup томонидан ўтказилган тадқиқот шуни кўрсатдики, иш ва шахсий ҳаёт ўртасидаги мувозанатни топишда қўллаб-қувватланишни ҳис қиладиган ходимлар 21 фоизга кўпроқ ўз ишларига жалб қилинган ва 27 фоизга камроқ касбий ишдан чиқишга мойил.
Турли тадқиқотлар билан бир қаторда, дам олиш ва қандай қилиб тўғри дам олиш мавзусига кўплаб китоблар бағишланган бўлиб, уларда ишдан дам олиш нима учун муҳимлигини ҳам тушунтиради.
Масалан:
«Rest: Why You Get More Done When You Work Less» (Алекс Суодлоу) китобида таъкидланишича, дам олиш креативлик ва маҳсулдорликни оширишга ёрдам беради. Суодлоу таъкидлашича, Чарльз Диккенс ва Чарльз Дарвин каби энг маҳсулдор ва муваффақиятли одамлар ўзларининг ижодий жараёнларини қўллаб-қувватлаш учун дам олиш даврларидан фойдаланган.
«The Power of Rest» (Мэтью Эдлунд) китоби ҳам жисмоний, ҳам руҳий дам олишнинг муҳимлигини таъкидлайди. Жисмоний дам олиш уйқу ва дам олишни ўз ичига олади, ақлий дам олиш эса медитация, табиат қўйнида вақт ўтказиш ва иш ҳақидаги фикрлардан воз кечишга ёрдам берадиган машғулотлардир.
Ҳар икки китобда фаол (масалан, спорт, сайр, саёҳат) ва пассив дам олиш (уйқу, дам олиш, китоб ўқиш) ўртасидаги фарқ тез-тез эслатиб ўтилади. Иккала тур ҳам ҳаётда мувозанатни сақлаш учун муҳимдир.
Эмили ва Амелия Нагоскининг «Burnout: The Secret to Unlocking the Stress Cycle» китобида дам олиш қандай қилиб касбий куйишдан қочишга ёрдам бериши ҳақида ҳикоя қилинади. Зўриқиш кўпинча сурункали стресс ва ишдан ажралиб қолмаслик билан боғлиқ бўлиб, дам олиш бу ҳолатга қарши курашда асосий омилдир.
Микропаузалар ва мунтазам танаффуслар: «Atomic Habits» (Жеймс Клир) ва бошқа китоблар чарчоқнинг олдини олиш ва юқори концентрацияни сақлаш учун иш пайтида қисқа танаффус қилишни тавсия қилади.
«The Stress Solution» (Ранган Чаттерджи) китобига кўра, мунтазам дам олиш стресс даражасини пасайтиришга ёрдам беради, сурункали чарчоқ синдроми ва бошқа соғлиқ муаммолари ривожланишининг олдини олади.
Илмий тадқиқотлар ва «Deep Work» (Кал Ньюпорт) каби китоблар шуни кўрсатадики, ишдан танаффуслар концентрация ва унумдорликни оширишга ёрдам беради, бу охир-оқибат яхши натижаларга олиб келади.
Кўпгина ишчилар ва иш берувчилар дуч келадиган қарама-қаршилик шундаки, улар дам олишни вақт йўқотиш деб билишади, аслида эса у маҳсулдорликни оширишга ёрдам беради. Инсон тинимсиз меҳнат қилганда унинг когнитив функциялари пасаяди, диққати чалғийди ва маҳсулдорлиги пасаяди. Шу билан бирга, мунтазам танаффуслар ва дам олиш миянинг «қайта ишга тушишига» ёрдам беради, бу эса вазифаларни тезроқ ва камроқ хатолар билан бажаришга имкон беради.
Ишдан дам олиш нафақат зарурат, балки саломатлик, маҳсулдорлик ва умумий фаровонликни сақлашнинг муҳим стратегиясидир. Узлуксиз самарадорликка эътибор қаратилаётган ҳозирги дунёда дам олишнинг руҳий ва жисмоний саломатликни сақлашдаги аҳамиятини ёдда тутиш муҳимдир. Иш ва шахсий ҳаёт ўртасидаги мувозанатни топиш, дам олиш ва тикланиш қобилияти муваффақиятли ва соғлом ҳаёт калитидир.
