Диққат етишмаслиги ва гиперактивлик синдроми (ДЕГС) болаларда ҳам, катталарда ҳам ташхис қўйиладиган энг кенг тарқалган неврологик касалликлардан биридир. ДЕГС билан оғриган одамлар кўпинча диққатни жамлаш, гиперфаоллик ва импульсив хатти-ҳаракатлар билан боғлиқ муаммоларга дуч келишади, бу эса кундалик ҳаётни сезиларли даражада мураккаблаштириши мумкин.Ушбу касалликка чалинган одамлар учун энг қийин вазифалардан бири турли хил вазифаларни, айниқса узоқ вақт эътибор ва куч талаб қиладиган вазифаларни бажаришда мотиватсияни сақлашдир.
ДЕГС белгилари ва симптомлари
Диққат етишмовчилиги: одамга битта вазифага эътибор қаратиш қийин, у тезда чалғийди, тафсилотларни унутиб қўяди ва нарсаларни йўқотади.
Гиперактивлик: безовталик, ҳовлиқмалик, ҳаддан ташқари сергаплик ва узоқ вақт бир жойда тура олмасликда намоён бўлади.
Импульсивлик: одам оқибатларини ўйламасдан ўйламасдан қарор қабул қилиши мумкин, кўпинча бошқаларнинг суҳбатини бузади ёки аралашади.
ДЕГС сабаблари тўлиқ ўрганилмаган, аммо генетик мойиллик ва атроф-муҳит омилларининг таъсири ҳақида гипотеза мавжуд. ДЕГС, шунингдек, мия фаолиятининг бузилиши билан боғлиқ, айниқса, хулқ-атвор ва диққатни назорат қилиш учун масъул бўлган соҳаларда.
ДЕГС мотиватсияга қандай таъсир қилади?
ДЕГС билан оғриган одамлар дуч келадиган энг кенг тарқалган муаммолардан бири бу мотиватсиянинг пастлигидир. Бу мия ишининг ўзига хос хусусиятлари билан боғлиқ: ДЕГС билан оғриган одамлар кўпинча диққатни узоқ муддатли концентрацияни талаб қиладиган вазифаларга тақсимлашда қийинчиликларга дуч келишади, айниқса агар бу вазифалар зерикарли ёки мураккаб туюлса.
Улар қуйидаги қийинчиликларни бошдан кечиришлари мумкин:
Топшириқлар дарҳол мукофот бермаса, диққатни жамлашнинг иложи йўқ.
Вазифаларни ўз вақтида ташкил этиш ва бажаришдаги қийинчиликлар.
Кечиктириш, айниқса топшириқ мураккаб ёки ёқимсиз туюлганда.
Бу хусусиятлар ёпиқ доира ҳосил қилади: диққатни жамлашдаги қийинчиликлар мотиватсияни пасайтиради, мотиватсиянинг пастлиги эса вазифаларни бажаришдаги муаммоларни чуқурлаштиради.
Агар сизда ДЕГС бўлса, мотиватсияни қандай ошириш мумкин?
Мотиватсияни ошириш ва вазифаларни бажаришни яхшилашга ёрдам берадиган бир нечта стратегиялар мавжуд:
1. Масалаларни кичик қадамларга бўлиш
DEGS билан оғриган одамлар кўпинча катта топшириқларни бажаришга киришишлари қийин, чунки улар жуда қийин туюлиши мумкин. Вазифани аниқ мақсадлар билан кичик қадамларга бўлиш уни бажаришни янада бошқариладиган қилади.
2. Таймердан фойдаланиш
Помодоро техникаси чарчоқнинг олдини олиш ва диққатни жамлашга ёрдам беради, бунда вазифа 25 дақиқа давомида қисқа танаффус билан бажарилади. Бу шошилинчлик ҳиссини яратади ва ишни камроқ монотон қилади.
3. Мукофотлар тизими
Агар мукофотлаш тизими назарда тутилса, мотиватсияни кучайтириш мумкин. Масалан, мураккаб вазифани бажаргандан сўнг, севимли сериални томоша қилиш, сайр қилиш ёки тамадди қилиш каби озгина қувончга эга бўлиш мумкин.
4. Муҳитни қўллаб-қувватлаш
Чалғитувчи омилларсиз ташкиллаштирилган иш жойини яратиш янада самарали ишлашга ёрдам беради. Бундан ташқари, эътиборни масалага қаратиш учун эслатмалар (телефон иловалари ёки стикерлар) дан фойдаланиш фойдали.
5. Ташқаридан ёрдам
ДЕГСга ихтисослашган мураббий ёки психолог билан ишлаш фойдали бўлиши мумкин. Мутахассис шахсий эҳтиёжлар ва хусусиятларга мослаштирилган стратегияни ишлаб чиқишга ёрдам беради.
6. Жисмоний фаоллик
Мунтазам жисмоний машқлар концентрацияни яхшилашга ва зўриқишни камайтиришга ёрдам беради. Ҳатто қисқа сайр қилиш ёки чигалёзди машқлари ҳам мия фаолияти ва мотиватсияга ижобий таъсир кўрсатиши мумкин.
7. Медикаментоз терапия
Баъзи ҳолларда диққатни жамлашни яхшилашга ва гиперактивликни камайтиришга ёрдам берадиган препаратлар буюрилади. Бироқ, бу усул шифокор маслаҳатини ва индивидуал даволашни талаб қилади.
ДЕГС инсоннинг кундалик ҳаётига сезиларли таъсир кўрсатиши мумкин, айниқса диққат ва мотиватсия масалаларида. Бироқ, малакали ёндашув ва турли стратегиялардан фойдаланиш орқали маҳсулдорлик ва ҳаёт сифатини сезиларли даражада яхшилаш мумкин. Муваффақият калити - бу индивидуал ёндашувни излаш ва ўзини ўзи назорат қилиш ва ташкил этиш кўникмаларини сабр-тоқат билан ривожлантириш эканлигини ёдда тутиш муҳимдир.
