Суперой нима?
Суперой — бу астрономияда тўлин ой ёки янги ой Ой ва Ернинг энг яқинлашган пайтига тўғри келадиган ҳодисани тасвирлаш учун ишлатиладиган илмий бўлмаган атама бўлиб, у перигей деб аталади.
«Суперой» атамаси инглизча «super moon» дан олинган бирлашма бўлиб, у биринчи марта 1979 йилда Американинг Dell Horoscope астроскоплар журналида ишлатилган. Бироқ, олимлар суперойнинг Ой ва Ернинг энг яқинлашиш пайти эканлиги ҳақида ягона фикрга эга эмаслар. Астролог ва «суперой» атамасининг яратувчиси Ричард Нолл мезон сифатида осмон жисмлари орасидаги масофани 368,6 минг километрни ишлатади, аммо баъзи астрономик нашрлар 358-360 минг километрни ишлатади.
Илмий нуқтайи назардан, катта ёки кичик супер ойлар ҳақида гапириш қизиқарли, чунки оддий одамга оддий тўлиқ ой ва тўлиқ ой ўртасидаги фарқни супер ой ҳолатида кўриш қийин. Бироқ, суперлунанинг ёрқинлиги 15-30% га юқори бўлиши мумкин.
Суперой турлари
Астрономлар суперойни оддий ҳодиса деб ҳисоблашади. Бироқ бу ҳодиса ва тўлин ой доимо одамларни қизиқтириб келган ва шундай бўлиб қолмоқда. Ойнинг турли хил ҳолатлари мавжуд:
осетра тўлин ойи — август ойининг биринчи тўлин ойи, бу Шимолий Америка ҳиндуларининг фикрига кўра, Буюк кўлларда осетра овлаш учун идеал вақт ҳисобланади;
момақалдироқли тўлин ой — июль ойида тўлин ой;
қизил тўлин ой — тўлиқ ой тутилишига тўғри келадиган тўлин ой, шунинг учун Ой қизғиш тусга киради;
мовий ой — тақвим ойидаги иккинчи тўлиқ ой. Бу ҳодиса инглизча «бир куни мовий ойга» ибораси асосида ётади, яъни «камдан-кам» деган маънони англатади.
Қачон суперой бўлади?
Илмий нуқтаи назардан суперойни нима деб ҳисоблаш мумкинлиги ҳақидаги мунозараларга қарамай, кенг маънода бу ҳодисани йилига уч мартадан олти мартагача кузатиш мумкин.
Супералунийлар цикли 413 кун давом этади (бир йил, бир ой ва 18 кун). Ҳар бир супер ой уч кундан тўрт кунгача давом этади.
2024 йил учун супер ой тақвими:
19 август;
18 сентябрь;
17 октябрь;
16 ноябрь.
Одамлар 2052 йил 6 декабрда XXI асрнинг энг катта суперойини кўришади. Охирги катта супер ой 2016 йил 14 ноябрда бўлиб ўтди ва 1948 йил 26 январдаги воқеадан ўтиб кетди. У 2034 йил 25 ноябргача Ер ва Ойнинг максимал яқинлашиш пайти бўлиб қолади.
Суперой одамга таъсир қиладими?
Фан суперойнинг табиатга ва инсонга ҳеч қандай таъсирини аниқламади. Супер ой янада юқори кўтарилишларни келтириб чиқаради, аммо оддий тўлин ой ва супер ой вақтидаги кўтарилишлар ўртасидаги фарқ атиги бир неча сантиметрни ташкил қилади.
Олимларнинг ишончи комилки, суперой билан 2004 йилда Ҳинд океанида ва 2011 йилда Японияда содир бўлган зилзила ва цунами, 2016 йилда Янги Зеландияда ва 2017 йилда Эронда содир бўлган зилзилалар ўртасида ҳеч қандай боғлиқлик йўқ.
«Ойнинг зилзилаларга таъсири аллақачон ўрганилган, аммо йирик зилзилалар ва Ойнинг жойлашуви ўртасида ҳеч қандай боғлиқлик йўқ», — деди америкалик астроном Фил Плэйт.
Фан, шунингдек, суперлунанинг инсонга таъсирини ҳам инкор этади. Тўлин ой ва унинг саломатликка таъсирига қизиқиш узоқ ўтмишга бориб тақалади. Бу мавзудаги энг қадимги тадқиқот эрамиздан аввалги 172 йилда топилган ва Месопотамияда топилган сопол лавҳада қайд этилган.
Замонавий тадқиқотлар ой фазаларининг уйқу, руҳий бузилишлар ва ҳайз циклига таъсирига қаратилган, аммо ҳеч қандай таъсир кўрсатилмаган. 2013 йилда Швейтсария олимлари тўлин ой ва уйқу сифати ўртасидаги боғлиқликни эълон қилишди, аммо такрорий тадқиқотларда натижалар тасдиқланмади.
Бироқ эзотерикада бу даврга алоҳида аҳамият берилади. Астрологларнинг фикрига кўра, супер ой ҳиссий ҳолатни бўшаштириши, уйқуни бузиши мумкин, лекин шу билан бирга ижодкорларда илҳом оқимига ҳисса қўшади.
