Kongo Demokratik Respublikasida (KDR) M23 qoʻzgʻolonchilar guruhi va hukumat qoʻshinlari oʻrtasida qurolli toʻqnashuvlar avj oldi. 2025-yil 26-yanvarda M23 vakillari mamlakat sharqidagi ikki millionga yaqin aholi yashaydigan yirik maʼmuriy markaz — Goma shahrini egallab olganini eʼlon qildi. Shahar uchun janglar bir necha kun davom etdi va BMT maʼlumotlariga koʻra, bir necha kishi, shu jumladan tinchlikparvarlar halok boʻldi, 700 dan ortiq kishi yaralandi va majburiy koʻchirilganlar soni 400 mingdan oshdi.
Mojaro sabablari va Ruandaning roli
Shimoliy Kivu mintaqasida qurolli qarama-qarshilik qariyb 20 yildan beri davom etmoqda. Bu 1994-yilda Ruandadagi genotsiddan keyin boshlandi, oʻshanda qoʻshni Zairga (hozirgi Kongo Demokratik Respublikasi) dastlab ommaviy qotilliklardan qochgan tutsilar, keyin esa genotsidda ishtirok etganliklari uchun taʼqib qilinishidan xavfsiragan xutular qochib ketishdi. Ushbu qochoqlar orasida bir-biri va KDR maʼmurlari bilan nizolashuvchi qurolli guruhlar paydo boʻldi. 2004-yilda tutsi qoʻzgʻolonchilari Kongo hukumatini xutu hujumlaridan himoya qila olmaganlikda ayblab, qoʻzgʻolon koʻtardilar.
2012-yilda ziddiyat yangi kuch bilan avj oldi, oʻshanda M23 - asosan ilgari DXR rasmiy qoʻshinlariga birlashtirilgan tutsilardan iborat guruh - mamlakat prezidenti Jozef Qobilani saylovlarni soxtalashtirishda ayblab, yana qoʻliga qurol oldi. Bir yarim yillik harbiy harakatlardan soʻng xalqaro vositachilik asosida sulh tuzildi: qoʻzgʻolonchilar qurollarini tashladilar, ularning bir qismi Ugandaga joʻnatildi, DRK hukumati esa etnik tutsilarni himoya qilish majburiyatini oldi. Biroq, 2022-yilda M23 yana ushbu kelishuvlarni buzganini eʼlon qildi va jangovar harakatlarni davom ettirdi.
Xalqaro ekspertlarning fikricha, M23ning qayta tiklanishi Ruandaning iqtisodiy va geosiyosiy manfaatlari bilan bogʻliq. Kongo Demokratik Respublikasi Kobalt, Tantal, Volfram va oltin kabi foydali qazilmalarga boy konlarga ega boʻlib, ular koʻpincha noqonuniy ravishda qazib olinadi va Ruanda orqali kontrabanda yoʻli bilan olib chiqiladi. Tahlilchilarning fikriga koʻra, Kigali bu resurslarni nazorat qilish uchun qoʻzgʻolonchilarning taʼsiridan foydalanadi. BMT, shuningdek, hozirgi toʻqnashuvlarda M23 tomonida Ruandaning muntazam armiyasining 4000 gacha askari qatnashayotganini taʼkidlaydi, bu esa mojaroni transchegaraviy qarama-qarshilikka aylantiradi.
Gʻarbning munosabati va gumanitar inqiroz xavfi
Ruanda aralashuvining aniq alomatlariga qaramay, xalqaro hamjamiyat hozircha faqat diplomatik bayonotlar bilan cheklanib qolmoqda. AQSH zudlik bilan oʻt ochishni toʻxtatishga chaqirdi va Ruandaning qoʻshinlarini olib chiqishini talab qildi, ammo Kigaliga qarshi hozircha hech qanday sanksiyalar joriy etilmagan. Tahlilchilarning taʼkidlashicha, 10 yil oldingi vaziyatdan farqli oʻlaroq, Gʻarb Ruandaga iqtisodiy choralar bilan bosim oʻtkazishi mumkin edi, hozir uning kuchli savdo sheriklari, xususan, Xitoy va Turkiya paydo boʻldi, ular Kigaliga bosimni qoʻllab-quvvatlashlari dargumon.
Bu orada KXDR poytaxti Kinshasa shahrida ommaviy norozilik namoyishlari boshlandi. Namoyishchilar yanada qatʼiy xalqaro munosabatni talab qilishmoqda va Gʻarb mamlakatlarining elchixonalariga hujum qilishmoqda.
BMTning ogohlantirishicha, mojarolarning davom etishi keng koʻlamli gumanitar inqirozga olib kelishi mumkin: yuz minglab odamlar allaqachon uylarini tark etgan, mintaqada epidemiya xavfi kuchaymoqda. Ayniqsa, urush harakatlari tufayli elektr va suv taʼminoti uzilgan Gomadagi vaziyat xavotir uygʻotmoqda. Natijada Ebola virusi namunalari saqlanadigan laboratoriya elektr taʼminotidan uzilgan. Qizil Xochning taʼkidlashicha, uzoq vaqt elektr taʼminotidan uzilish virusning tarqalishiga olib kelishi mumkin, bu esa aholi uchun qoʻshimcha xavf tugʻdiradi.
Mutaxassislarning fikricha, agar vaziyat yaqin vaqt ichida tartibga solinmasa, mojaro millionlab odamlarga taʼsir qilishi mumkin boʻlgan keng koʻlamli mintaqaviy urushga aylanib ketishi mumkin.
