AQSH Davlat kotibi sifatidagi ilk xorijiy tashrifi davomida Marko Rubio yakshanba kuni (2-fevral) Panamaga tashrif buyurdi. Ushbu mamlakat prezidenti Xose Raul Mulino bilan uchrashuvda u Tinch va Atlantika okeanlarini bogʻlovchi asosiy kema yoʻli boʻlgan Panama kanali ishida shoshilinch oʻzgarishlar zarurligini taʼkidladi.
Davlat departamenti vakilining taʼkidlashicha, AQSH prezidenti Donald Trampning fikriga koʻra, Xitoyning taʼsiri Panama kanali ishiga tahdid soladi. Biroq Panama hukumati uning ustidan nazoratni Xitoyga berganini rad etmoqda.
Reuters agentligining xabar berishicha, kanal Panama nazorati ostida, ammo kanalning ikki tomonidagi ikkita port Xitoyning maxsus maʼmuriy hududi maqomiga ega boʻlgan Gonkongda roʻyxatdan oʻtgan kompaniya tomonidan nazorat qilinadi. Yana bir nechta portlar AQSH, Singapur va Tayvan kompaniyalari tomonidan boshqariladi.
Safar oldidan Rubio portlar operatori kompaniyasini nazorat qiluvchi Xitoy mojaro yuz bergan taqdirda kanalga kirishni toʻsib qoʻyishi mumkinligi haqida ogohlantirdi.
“Agar Xitoy hukumati mojaro yuzaga kelgan taqdirda ularga Panama kanalini yopishni aytsa, ular bunga majbur boʻladi. Va shubham yoʻqki, ular buni amalga oshirish uchun kutilmagan holatlar uchun rejalar tuzgan. Bu toʻgʻridan-toʻgʻri tahdid”, — deya Rubioning soʻzlarini keltiradi “Amerika ovozi”.
Baʼzi tahlilchilar Xitoy oʻz taʼsirini kengaytirish uchun Gʻarbiy yarimsharda iqtisodiy va noiqtisodiy usullardan foydalanayotgani, bu esa AQSHda milliy xavfsizlik borasida xavotir uygʻotayotganidan xavotir bildirmoqda.
Prezident etib saylanganidan keyin Tramp AQSH kanal ustidan nazoratni qaytarib olish niyatida ekanini bir necha bor maʼlum qilgan, ammo aynan nimani nazarda tutayotganiga aniqlik kiritmagan.
Panama kanali — Panama boʻyni orqali Atlantika va Tinch okeanlarini bogʻlaydigan sunʼiy suv yoʻli. Uning uzunligi taxminan 82 km boʻlib, xalqaro savdoda asosiy rol oʻynaydi, aks holda Janubiy Amerikani Gorn buruni orqali aylanib oʻtadigan dengiz kemalari uchun yoʻlni qisqartiradi.
Fransuzlar kanalni 1881-yilda muhandis Ferdinand de Lesseps boshchiligida qurishni boshladilar, ammo muhandislik xatolari, kasalliklar (bezgak va sariq isitma) va moliyaviy muammolar tufayli loyiha muvaffaqiyatsizlikka uchradi.
1904-yilda qurilishni AQSH davom ettirdi, u fransuzlarning xatolarini hisobga oldi, yangi muhandislik yechimlarini joriy etdi va 1914-yilda loyihani muvaffaqiyatli yakunladi.
AQSH uchun ahamiyati
Strategik ustunligi:
Panama kanali AQSH dengiz floti uchun muhim strategik obyektga aylandi, ayniqsa harbiy mojarolar paytida (masalan, Ikkinchi Jahon urushi paytida) kemalarni Atlantika va Tinch okeanlari oʻrtasida tezda tashlashga imkon berdi.
Iqtisodiy taʼsiri:
AQSH kanal va uning atrofidagi zonani deyarli XX asr davomida nazorat qilgan. Bu Amerika kompaniyalariga jahon savdosida imtiyozlar berdi, chunki kanal transport xarajatlarini sezilarli darajada kamaytirdi va tovarlarni yetkazib berishni tezlashtirdi.
Siyosiy taʼsiri:
Kanal ustidan nazorat Qoʻshma Shtatlarning Lotin Amerikasidagi geosiyosiy taʼsirini kuchaytirdi va ularni mintaqadagi asosiy oʻyinchiga aylantirdi. Biroq, bu nazorat Panama bilan munosabatlarda ham keskinlikni keltirib chiqardi.
Nazoratni topshirish:
1977-yilda AQSH va Panama Torrixos-Karter shartnomasini imzoladilar, unga koʻra kanal boshqaruvi asta-sekin Panamaga oʻtdi. 1999-yil 31-dekabrdan boshlab Panama kanali toʻliq Panama kanali boshqarmasi (ACP) tomonidan boshqariladi.
Zamonaviy ahamiyati
AQSH endi kanalni toʻgʻridan-toʻgʻri nazorat qilmasada, u oʻz iqtisodiyoti uchun muhimligicha qolmoqda. Kanal orqali oʻtadigan yuklarning qariyb 70 foizi AQSH bilan bogʻliq. Bundan tashqari, kanal global logistikada, ayniqsa, 2016-yilda kengayganidan keyin asosiy rol oʻynaydi, bu esa kattaroq kemalarga (neopanamaks) xizmat koʻrsatish imkonini berdi.
