18-fevral kuni prezident Shavkat Mirziyoyev “Banklardagi omonatlarini himoya qilish kafolatlari toʻgʻrisida”gi qonunni imzoladi. Hujjatga koʻra, davlat tomonidan himoya qilinishi kerak boʻlgan eng yuqori summa endi bitta bankdagi bitta omonatchi uchun 200 mln soʻmni tashkil etadi. Agar shaxsning bir necha bankda omonati boʻlsa, ularning har biri alohida sugʻurtalangan boʻladi.
Jahon banki ekspertlari Oʻzbekistonda omonatlarni samarali sugʻurtalashning 16 ta xalqaro tamoyilidan 8 tasiga amal qilinmayotganini aniqladi. Omonatlarni kafolatlash jamgʻarmasi tomonidan omonatlarning yetarlicha himoyalanmaganligi asosiy muammo boʻlib qolmoqda. Bu esa mijozlarni banklarning moliyaviy barqarorligi oʻrniga yuqori foiz stavkalariga moʻljal olishga majbur qilmoqda. Shuningdek, taʼkidlanishicha, Xalq banki omonatlarni sugʻurtalash tizimiga kirmaydi, chunki u davlat kafolatlarini oladi, bu esa bozorda teng boʻlmagan sharoitlarni yaratadi.
Qaysi omonatlar kafolat ostida boʻladi:
bank hisobvaraqlari va depozitlardagi pullar;
shartnoma shartlari bajarilishini kutayotgan mablagʻlar;
jamgʻarma (depozit) sertifikatlari bilan tasdiqlangan summalar;
hisoblangan, lekin toʻlanmagan foizlar.
Qanday hissalar himoyalanmagan:
moliya tashkilotlari (banklar, sugʻurta kompaniyalari, investitsiya fondlari va boshqalar) depozitlari;
davlat muassasalarining omonatlari;
noqonuniy daromadlar bilan bogʻliq hisobvaraqlar (agar bu sud tomonidan tasdiqlangan boʻlsa);
Oʻzbekiston banklarining xorijiy filiallarida pul mablagʻlari;
shaxsiy jamgʻarib boriladigan pensiya hisobvaraqlaridagi mablagʻlar.
Shuningdek, banklarning aksiyalari, obligatsiyalari, subordinar majburiyatlari, bangga ishonchli boshqaruvga berilgan mablagʻlar kabi qimmatli qogʻozlar ham sugʻurtaga tortilmaydi.
Oʻtish qoidalari:
Yangi qoidalar faqat qonun kuchga kirgandan keyin ochilgan omonatlarga taalluqli. Mavjud omonatlar uchun, agar ular muddatli yoki jamgʻarma omonatlarga taalluqli boʻlsa, avvalgi shartlar saqlanib qoladi. Biroq, agar depozit summasi 200 mln soʻmdan oshsa yoki uning muddati uzaytirilsa, kafolat faqat yangi limit doirasida amal qiladi.
Qoʻshimcha oʻzgarishlar:
Bank litsenziyasi chaqirib olingan taqdirda, toʻlovlarni boshlash muddati quyidagicha qisqartirildi:
2025-yilda 2 oydan 23 kungacha 20 kungacha
2026-yilda 15 kungacha
2027-yil 1-yanvardan boshlab 7 kungacha.
Bank tugatilganda yoki qayta tashkil etilganda omonatchilar qoʻshimcha kompensatsiya oladi.
Omonatchilar oʻz mablagʻlarini 6 oy ichida jarimalarsiz va foizlarni yoʻqotmasdan olishlari mumkin.
Huquqiy voris boʻlgan yangi bank 5 kun ichida mijozlarni kompensatsiya olish huquqi toʻgʻrisida xabardor qilishi shart.
Shunday qilib, qonun omonatchilarning himoyasini kuchaytiradi, kompensatsiya toʻlovlari muddatlarini qisqartiradi va moliya tizimining barqarorligini oshirishga qaratilgan yangi qoidalarni joriy etadi.
