Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi developer Murod Nazarovning daraxtlarni kesishga qo‘yilgan taqiqni bekor qilish va uning o‘rniga moratoriy o‘rnatish to‘g‘risidagi taklifiga izoh berdi.

Vazirlikning ta’kidlashicha, O‘zbekiston kislorod va karbonat angidrid yutilishining muhim tabiiy manbalari bo‘lgan dengiz va okeanlarga chiqish imkoniyatiga ega emas, shu bilan birga, 60 foizdan ortig‘i cho‘l va yarim cho‘llar bilan qoplangan, ayniqsa iqlim o‘zgarishlariga ta’sirchan.

Mintaqadagi iqlim o‘zgarishi omilini ham unutmaslik kerak. Markaziy Osiyoda isish sur’atlari jahon ko‘rsatkichlaridan 2 barobar yuqori. So‘nggi 30 yil ichida mintaqada harorat global o‘rtacha 0,7 °C ga nisbatan 1,5 °C ga oshdi. Bunday sharoitda yashil maydonlar ekologik muvozanatning muhim elementiga aylanmoqda, daraxtlarni kesishga moratoriyning ta’siri aynan shu muvozanatni saqlashga qaratilgan.

Rivojlangan mamlakatlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, daraxtlarni kesishga qat’iy cheklovlar atrof-muhitni muhofaza qilish va barqaror shaharsozlikning samarali vositasi hisoblanadi:

  • germaniyada qonunchilik nafaqat o‘rmonlarni, balki shahar daraxtlarini ham muhofaza qiladi. Ayniqsa, jamoat joylarida daraxtlarni noqonuniy kesish har bir daraxt uchun 50 ming yevrogacha jarima solishga sabab bo‘lishi mumkin. Kompensatsiya choralari majburiy nazorat qilinishi lozim;
  • Buyuk Britaniyada Tree Preservation Order (TPO) ko‘rsatmasini buzish magistratlar sudida 20 000 funt sterlinggacha jarimaga yoki toj sudida cheksiz jarima va qamoq jazosiga olib kelishi mumkin. 2023-yilda mashhur SycamoreGap daraxtini yo‘q qilgani uchun ayblanuvchi to‘rt yildan ortiq qamoq jazosiga hukm qilingan;
  • Qozog‘istonda JK 340-moddasi daraxtlarni noqonuniy kesganlik uchun mol-mulk musodara qilinishi mumkin bo‘lgan 160 EKIHgacha (1 181 dollar) jarima yoki 40 sutkagacha qamoqni nazarda tutadi;
  • Rossiya Federatsiyasida JKning 260-moddasi sezilarli miqdorda kesish uchun 1 million rublgacha (12 770 dollar) jarima yoki 4 yilgacha ozodlikdan mahrum qilishni nazarda tutadi. Shuningdek, texnikani musodara qilish va zararni qoplash mumkin.

Bu misollar shuni ko‘rsatadiki, hatto iqlimi qulay bo‘lgan mamlakatlarda ham yashil o‘simliklarni himoya qilishning qat’iy choralari mavjud. Taqqoslash uchun, O‘zbekiston Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 79-moddasida fuqarolarga BHMning 25 baravaridan 50 baravarigacha (738-1470 dollar), mansabdor shaxslarga esa 50 baravaridan 75 baravarigacha (1470-2210 dollar) jarima solinishi belgilangan. Shu munosabat bilan moratoriyni saqlab qolish va kuchaytirish iqlim bosimi ortib borayotgan sharoitda ekologik barqarorlikning eng muhim chorasi hisoblanadi, deyiladi xabarda.

Taklif etilayotgan kompensatsiyaviy ekish mexanizmi va «daraxtlar banki» amaldagi moratoriyning o‘rnini bosa olmaydi. Ekologiya vazirligi buni quyidagi sabablar bilan izohladi:

  • katta yoshli daraxtni ko‘chat bilan na yutiladigan karbonat angidrid (CO2) hajmi bo‘yicha, na mikroiqlimga ta’siri bo‘yicha, na bioxilma-xillik bo‘yicha to‘liq almashtirish mumkin. Yevropa atrof-muhit agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, bir daraxt yiliga 21 kg gacha CO2 yutadi. Hech bir ko‘chat o‘nlab yillar davomida bu funksiyaning o‘rnini bosishga qodir emas;
  • «Daraxtlar bankini» ekish amaliyoti chayqovchilik va korrupsiyani keltirib chiqarishi mumkin, davlat siyosati bundan qochishga harakat qiladi.HumanRightsWatch «WildMoney» tadqiqoti shuni ko‘rsatadiki, bir qator mamlakatlarda kompensatsiya ekish noqonuniy kesishni yashiradi. O‘zbekistonda esa kompensatsion ekish muqobil emas, balki ma’muriy yoki jinoiy javobgarlikka qo‘shimcha hisoblanadi.

Afsuski, ba’zi qurilish biznesi vakillari atrof-muhit qonunchiligini chetlab o‘tishga urinib, surbetlarcha ixtirochilik qilmoqdalar. Daraxtlarni sun’iy ravishda quritish va keyinchalik ularni kesishni qonuniylashtirish uchun kimyoviy moddalardan foydalanish bunga yaqqol misoldir.

Agar quruvchilarning bunday ijodiy yondashuvi ekologik me’yorlarni chetlab o‘tish yoki yumshatish uchun emas, balki ekologik barqarorlikni yaratish va unga real hissa qo‘shish uchun ishlatilsa, bu haqiqatan ham progressiv bo‘lar edi. Shunga qaramay, Ekologiya vazirligi yangi tahdidlarga simmetrik javob berish va ekologik huquqbuzarliklarning oldini olish uchun barcha sa’y-harakatlarni amalga oshirmoqda, deyiladi xabarda.

2024-yilda Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 79-moddasiga yashil o‘simliklarni bunday nobud qilganlik uchun javobgarlikni kuchaytirishni nazarda tutuvchi o‘zgartirishlar kiritildi.

Ekologiya vazirligi O‘zbekiston prezidenti saylovoldi dasturida daraxtlarni kesishga muddatsiz moratoriy joriy etilishini ta’kidlaganini eslatdi. Prezident hujjatlarida, ayniqsa qurilish jarayonida yashil hududlarni yaratishga alohida e’tibor qaratilgan bo‘lib, bu tabiiy resurslarni saqlash va fuqarolarning hayot sifatini yaxshilashga qaratilgan davlat ekologik siyosati va strategik rivojlanishga sodiqligini tasdiqlaydi.

Xususan, 2023 yil 23 noyabrdagi 199-sonli qarorda yangi qurilayotgan bino va inshootlar, agar ularga tutash hududlardagi yerlarning kamida 25 foizi ko‘kalamzorlashtirish maydonlari uchun ajratilmagan va ularda ko‘kalamzorlashtirish tadbirlari o‘tkazilmagan bo‘lsa, davlat qabul komissiyasi tomonidan qabul qilinmasligi belgilangan.

Qayta ko‘rib chiqishga urinish kompaniyalar o‘z faoliyatida ESG tamoyillarini joriy etishga intilayotgan bir paytda, shuningdek, 2025-yil mamlakatda «Atrof-muhitni muhofaza qilish va «yashil» iqtisodiyot yili» deb e’lon qilinganida ayniqsa achinarlidir.

Janob Nazarov o‘z nutqida daraxtlarni qanday qilib bo‘lsa ham kesishning turli «usullari» qo‘llanilayotganini aytib o‘tdi. Shu munosabat bilan vazirlik huquqni muhofaza qiluvchi organlar daraxtlarni kesish bo‘yicha o‘zlari qo‘llayotgan yondashuvlarni har tomonlama tekshirishlari zarur, deb hisoblaydi. Umid qilamizki, ushbu o‘rganish natijalari uning avvalgi faoliyati haqida tegishli xulosalar olish imkonini beradi.

Jahon amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, barqaror qurilish mavjud yashil maydonlarni yo‘q qilish va keyinchalik kompensatsiya qilishga emas, balki ularni saqlab qolishga asoslanadi. Vazirlik konstruktiv muloqotga tayyor, biroq davlat ekologik siyosatining prinsipial asoslarini qayta ko‘rib chiqishga tayyor emas, deya xulosa qildi Ekologiya vazirligi.

Eslatib o‘tamiz, Murad Buildings qurilish kompaniyasi asoschisi Murod Nazarov Toshkentning Bosh rejasiga kiritilishi rejalashtirilayotgan o‘zgarishlar haqida ma’lum qilgandi. Tadbirkor daraxt kesishni qonuniylashtirish yo‘lini ham taklif qildi. Deputat Bobur Bekmurodov eslatib o‘tamiz, kesishga moratoriy muhokama mavzusi emas.

“Milliy tiklanish” partiyasi rahbari developerning daraxtlarni kesishga qo‘yilgan taqiqni bekor qilib, keyinchalik “daraxtlar banki”ni yaratish taklifi bo‘yicha jamiyatdagi bahsga munosabat bildirdi. Deputat zarur hollarda arralashga ruxsat berilishi mumkinligini aytdi.