Ўзбекистондаги экологик ҳаракатнинг биринчи аёл етакчиларидан бири бўлган Отаниязова ўз ҳаётини Орол фожиаси оқибатларига қарши курашга бағишлади. Орол Отаниязова узоқ йиллардан буён Орол денгизининг қуришидан энг кўп жабр кўрган Қорақалпоғистон Республикасида аёллар ва болалар саломатлиги ва турмуш фаровонлигини оширишга хизмат қилмоқда. Бутунжаҳон метеорология ассоциацияси 20-асрдаги энг йирик техноген экологик инқироз деб баҳолагани фалокатдир.
60 йил ичида Орол денгизи майдони қарийб 90 фоизга қисқарди, ёғингарчилик миқдори бир неча баробар камайди, тўқай ўрмонлари нобуд бўлди, 130 дан ортиқ ҳайвонлар ва 30 дан ортиқ балиқ турлари йўқ бўлиб кетди. Бу офат Оролбўйи аҳолиси орасида онкологик, кўз, нафас олиш ва бошқа касалликларнинг кўпайишига ҳам олиб келди. Орол денгизи инқирозидан энг кўп жабр кўрганлар орасида аёллар ва болалар ҳам бор.
Бундан ташқари, балиқчилик ва кемасозлик саноатининг қисқариши туфайли аҳоли оммавий ишсизликка дуч келди.
Орол Отаниёзова табиий офат зонасида бўлганида қишлоқ касалхонасида акушер бўлиб иш бошлади. Орол денгизининг йўқолиши оқибатларини кўриб, бу офат минтақадаги аёлларнинг репродуктив саломатлигига қандай таъсир қилганини аниқлаш мақсадида аёллар ўртасида тадқиқот ўтказди.
Қорақалпоғистондаги 5 минг нафар репродуктив ёшдаги аёлларни ўрганиб, улар билан суҳбатлашар экан, уларнинг аксарияти ҳомиладорлик ёки туғиш даврида Оролбўйида содир бўлган экологик офат оқибатлари билан боғлиқ бўлган асоратларни бошдан кечираётганини аниқлади.
Шу билан бирга, Атаниязова «Perzent маркази» деб номланган Қорақалпоғистон Республикаси Репродуктив саломатлик ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш марказига асос солди, бу қорақалпоқ тилидан таржимаси «зурриёт» деган маънони англатади.
«Бу мудҳиш муаммога қарши курашиш учун бутун жамиятни жалб қилиш, жаҳон ҳамжамиятининг эътиборини жалб қилиш, энг муҳими, хотин-қизларни фаоллаштириш, энг аввало, уларнинг огоҳлигини ошириш зарурлиги менга аён эди», — дейди Орол.
Perzent одамларга соғлиқни сақлаш, гигиена ва барқарор қишлоқ хўжалиги соҳаларида янги шароитларга қандай мослашишни ўргатади. Отаниязова ишининг катта қисми аёллар ва болалар ҳуқуқлари, аёллар ва улар ўз ҳаётларини қандай яхшилашлари мумкинлиги, жумладан, оилалари саломатлиги, озиқ-овқат ва сув сифатига қаратилган.
Перзент маркази нафақат ўқув ва илмий ишларни амалга оширади, балки қишлоқ аҳолисини ўз турмуш шароитларини яхшилашга жалб қилади. Улар 20 гектар майдонда қорақалпоғистонликларга текин тарқатиладиган шу номдаги «Перзент» журналини чоп этиш учун органик фермер хўжалиги, аёллар маслаҳатхонаси ва босмахона ташкил этди.
Атроф-муҳит ва соғлиқни сақлаш муаммоларини даволаш ва аҳолининг хабардорлигини ошириш соҳасидаги фаоллиги учун Орол Отаниязова 2000 йилда нуфузли Goldman экологик мукофоти билан тақдирланган. Ушбу мукофот ҳар йили дунёнинг барча қитъаларини ифодаловчи экологик қаҳрамонларга берилади. Ҳакамлар ҳар бир қитъадан биттадан ғолибни танлайди.
«Goldman мукофоти менинг бутун ҳаётим ва тақдиримга таъсир қилди. Бу менга халқаро миқёсда тан олиниш ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, жамиятни ривожлантириш ва шахсий ривожланиш учун масъулиятни ўз зиммасига олиш имконини берди. Ўзбекистон ҳукумати, халқаро ташкилотлар ва маҳаллий ҳамжамият томонидан катта ёрдам олдим. Бу ҳам Ўзбекистон парламентидан ўрин олишда асосий омил бўлди. Бу ютуқлар менинг жамиятим учун янада фойдали бўлишим ва мамлакатимдаги экологик вазиятни яхшилаш бўйича халқаро ҳамкорликни ривожлантиришимга ёрдам берди», — дейди у.
Орол Отаниязова 2020 йилдан буён Қорақалпоғистон тиббиёт институтини бошқариб келмоқда ва Ўзбекистон Олий Мажлиси Сенати аъзоси ҳисобланади. 2023 йил октабр ойидан эса у «Атроф-муҳит учун шифокорлар» халқаро ташкилотининг президенти бўлди.
Унинг Оролбўйининг экологик барқарорлигини муҳофаза қилишга қаратилган фаол фуқаролик позицияси у билан ишлаётган ҳеч кимни бефарқ қолдирмайди. У нафақат ҳаракатга чақиради, балки ўзгаришларнинг ҳаракатлантирувчи кучи бўлишга ҳам ҳаракат қилади.
Мен экологик инқироздан жабр кўрган ҳудудларнинг тикланиши ва ижтимоий-иқтисодий тикланиш истиқболига ишонаман. Аёллар ва болалар саломатлиги жамиятимиз келажагининг пойдеворидир. Ҳар бир аёлда, ҳар бир болада гўзал, соғлом ва бахтли келажак салоҳиятини кўраман. Биз қийинчиликларни енгиб ўтишимиз, йўқолганларни тиклашимиз ва экологик инқироздан жабр кўрган ҳудудларда фаровонлик яратишимиз керак. Ҳар бир аёл ва боланинг саломатлиги ва фаровонлигига бўлган садоқатимиз бизнинг илҳомлантирувчи ва ўзгаришлар бошқарувчиси бўлсин.
