Oʻzbekiston mustaqillikka erishgach, bosqichma-bosqich va puxta oʻylangan iqtisodiy islohotlar strategiyasini tanladi. Diqqat bilan tahlil qilish, milliy xususiyatlarni hisobga olish va keskin ijtimoiy larzalarning oldini olishga asoslangan ushbu yondashuv mamlakat barqaror taraqqiyotini taʼminlashning asosiy omiliga aylandi.
Shu bilan birga, Oʻzbekiston iqtisodiy islohotlarida ushbu yondashuv quyidagi asosiy xususiyatlar bilan tavsiflanadi:
toʻplangan tajribani hisobga olgan holda oʻtkazilayotgan iqtisodiy islohotlarning bosqichma-bosqich va bosqichma-bosqich amalga oshirilishi hamda zaruriyat boʻlganda tavakkalchiliklarni minimallashtirish va iqtisodiyotni yangi sharoitlarga moslashtirish imkonini beradigan yoʻnalishga tuzatishlar kiritish;
aholini ijtimoiy himoya qilishning ustuvorligi iqtisodiy islohotlarning ajralmas qismidir. Davlat bandlikni taʼminlash, aholining kam taʼminlangan qatlamlarini qoʻllab-quvvatlash, taʼlim va sogʻliqni saqlashni rivojlantirishga alohida eʼtibor qaratadi;
milliy xususiyatlarni hisobga olish, yaʼni islohotlar Oʻzbekistonning oʻziga xos xususiyatlari, uning madaniy anʼanalari, demografik vaziyat va geografik oʻrnini hisobga olgan holda ishlab chiqiladi.
Respublikamizda soʻnggi yillarda iqtisodiyotni modernizatsiya qilish va aholi turmush darajasini yuksaltirishga qaratilgan kompleks islohotlar faol amalga oshirilmoqda. Barqaror rivojlanishga intilish ham ichki, ham tashqi omillar taʼsirida yuzaga kelayotgan global iqtisodiy oʻzgarishlar sharoitida ayniqsa dolzarb boʻlib bormoqda. Iqtisodiy islohotlarga puxta oʻylangan yondashuv muvozanatli oʻsishni taʼminlaydi va yuzaga kelishi mumkin boʻlgan xatarlarni minimallashtiradi.
Zero, iqtisodiy, ekologik islohotlarni amalga oshirishda yuzaga kelishi mumkin boʻlgan xavf-xatarlarni hisobga olmasdan ularni faol amalga oshirishda jiddiy xatarlar va salbiy oqibatlar yuzaga kelishi mumkin. Shu bois, “yashil” iqtisodiyotga oʻtish sharoitida oqilona yondashuv va bosqichma-bosqich oʻtish mamlakat rahbariyatining mamlakat barqaror taraqqiyotini taʼminlash borasidagi strategik qarashlarini namoyon etadi.
Ushbu oʻtish nafaqat trendga aylandi, balki global iqlim oʻzgarishi va ekologik toza texnologiyalarga boʻlgan talabning oʻsishi sharoitida zaruratga aylandi. Oʻzbekiston yashil iqtisodiyot tamoyillarini oʻz taraqqiyot strategiyasiga faol integratsiya qilib, uzoq muddatli barqaror oʻsish uchun zamin yaratmoqda.
Shu bois, resurs tejamkor, “yashil” taraqqiyot modeliga oʻtish orqali ekologik barqarorlik va iqtisodiy oʻsishni taʼminlash Oʻzbekistonning uzoq muddatli strategik rivojlanishining bosh maqsadiga aylandi.
Oʻzbekistonda yashil iqtisodiyotga oʻtish strategiyasi bir nechta asosiy yoʻnalishlarga asoslanadi, jumladan, qayta tiklanadigan energiya manbalarini rivojlantirish, energiya samaradorligini oshirish, sanoat va qishloq xoʻjaligida ekologik toza texnologiyalarni joriy etish va iqtisodiyotda yopiq siklini joriy etish. Shu bilan birga, mamlakat 2030-yilga kelib issiqxona gazlari emissiyasini 2010-yildagi koʻrsatkichlarga nisbatan 35 foizga qisqartirish majburiyatini olganini taʼkidlash muhimdir, bu esa iqlim siyosati sohasidagi niyatlarning jiddiyligini koʻrsatadi.
Aynan shuning uchun ham 2025-yil Oʻzbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan “Atrof-muhitni muhofaza qilish va ”yashil“ iqtisodiyot yili” deb eʼlon qilindi.
Bundan tashqari, 2025-yil 14-yanvar kuni Birlashgan Arab Amirliklari poytaxtida boʻlib oʻtayotgan “Abu-Dabi barqaror rivojlanish haftaligi” sammitida Oʻzbekiston Prezidenti oʻz nutqida quyidagilarni taʼkidlagan edi:
mamlakatimizda uzoq muddatli kam uglerodli rivojlanish strategiyasi va “yashil” moliyalashtirish milliy dasturi ishlab chiqilgan. Kelgusi 5 yilda investitsiya loyihalarida “yashil” komponentlar 50 foizgacha oshiriladi;
issiqxona gazlari emissiyasi monitoringi va emissiya kvotalari savdosining milliy tizimlarini joriy etish boʻyicha ishlar olib borilmoqda. 2030-yilga borib issiqxona gazlari tashlamalarini 35 foizga qisqartirish va qayta tiklanuvchi energiya manbalari ulushini 54 foizga yetkazish rejalashtirilgan. Dastlabki hisob-kitoblarga koʻra, Oʻzbekistonda 500 gigavatt quyosh, 100 gigavatt shamol va 10 gigavatt gidroenergiya ishlab chiqarish salohiyati mavjud;
“Yashil makon” dasturi doirasida mamlakatimizda kamida 30 foiz shahar hududlarini koʻkalamzorlashtirish ishlari amalga oshiriladi. Qishloq xoʻjaligini suv tejovchi texnologiyalar bilan 100 foiz qamrab olish boʻyicha tizimli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Soʻnggi 5 yilda respublikamiz energetika sohasida quyosh va shamol energetikasini rivojlantirish boʻyicha keng koʻlamli loyihalar amalga oshirilmoqda. Ushbu loyihalar mamlakat energetika balansini diversifikatsiya qilishga yordam beradi va yashil energetika sohasida yangi ish oʻrinlarini yaratadi.
Jumladan, shu vaqt ichida mamlakatimiz tomonidan qariyb 20 milliard dollar xorijiy investitsiya jalb qilinib, 9,6 gigavattli “yashil” energetika quvvatlari va 300 megavattli 2 ta energiya saqlash tizimi ishga tushirildi.
Ayni paytda xorijiy hamkorlar bilan 24 gigavatt elektr energiyasi ishlab chiqarish boʻyicha umumiy qiymati 26 milliard dollardan ziyod boʻlgan 50 dan ziyod yirik loyiha amalga oshirilmoqda.
Bundan tashqari, sanoat tarmogʻida energiya samaradorligini oshirishga alohida eʼtibor qaratilmoqda. Zamonaviy energiya tejamkor texnologiyalar joriy etilmoqda, ishlab chiqarish uskunalari modernizatsiya qilinmoqda. Masalan, mamlakatimiz toʻqimachilik korxonalarida energiya tejamkor uskunalarni joriy etish boʻyicha loyihalar amalga oshirilmoqda, bu esa energiya sarfini kamaytirish imkonini beradi. Shu bilan birga, davlat bunday tashabbuslarni soliq imtiyozlari va preferensiyalari berish orqali ragʻbatlantiradi.
Qishloq xoʻjaligi sohasida xoʻjalik yuritishning yanada barqaror usullariga oʻtilmoqda. Suvni tejaydigan sugʻorish texnologiyalari joriy etilmoqda, organik dehqonchilik rivojlanmoqda. Tomchilatib sugʻorishga moʻljallangan yerlar maydoni bir necha barobar koʻpaytirildi, bu esa suv resurslarini tejash imkonini beradi.
Ekologik toza transportni rivojlantirish yana bir ustuvor yoʻnalish hisoblanadi. Yirik shaharlarda elektrobuslarga oʻtiladigan jamoat transporti parki yangilanmoqda. Masalan, Toshkent shahrida ilk elektrobus yoʻnalishlari ishga tushirildi, boshqa shaharlarda elektrlashtirilgan jamoat transportini kengaytirish rejalashtirilmoqda. Elektromobillar uchun infratuzilma rivojlantirilmoqda, zaryadlash stansiyalari oʻrnatilmoqda.
Qurilish sohasida “yashil” qurilish tamoyillari joriy etilmoqda. Yangi binolar energiya samaradorligi talablarini hisobga olgan holda loyihalashtiriladi, ekologik toza qurilish materiallaridan foydalaniladi. Toshkent shahri va boshqa yirik shaharlarda anʼanaviy binolarga nisbatan sezilarli darajada kam energiya sarflaydigan energiya tejamkor binolarni qurish boʻyicha tajriba loyihalari amalga oshirilmoqda.
Shu bilan birga, yangi obyektlarni buzish va yangilarini qurish paytida qurilish chiqindilarini qayta ishlash va utilizatsiya qilishga katta eʼtibor qaratilmoqda. Qabul qilingan Hukumat qarorlari doirasida mamlakatda qurilish chiqindilarini qayta ishlash va utilizatsiya qilish boʻyicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bu yoʻnalishda respublikamizda qurilish chiqindilarini qayta ishlashga ixtisoslashgan oʻttizdan ortiq korxona faoliyat yuritmoqda.
Yashil iqtisodiyot uchun taʼlim va kadrlar tayyorlash ham muhim ustuvor yoʻnalish hisoblanadi. Oliy taʼlim muassasalarida qayta tiklanuvchi energetika, ekologik menejment, yashil texnologiyalar bilan bogʻliq yangi mutaxassisliklar ochilmoqda. Quyosh va shamol energetikasi, energiya samaradorligi boʻyicha mutaxassislar tayyorlash boʻyicha oʻquv markazlari tashkil etilmoqda.
Yashil texnologiyalar sohasidagi ilmiy tadqiqotlar va innovatsiyalar ham davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlanmoqda. Qayta tiklanadigan energetika, energiya tejamkor texnologiyalar, ekologik toza ishlab chiqarishni rivojlantirish ustida ishlaydigan ilmiy-tadqiqot markazlari tashkil etilmoqda, bu esa yashil texnologiyalar sohasida texnologik mustaqillikka zamin yaratmoqda.
Bundan tashqari, mamlakatning barqaror rivojlanishiga erishish uchun 24 ta yirik erkin iqtisodiy zonalar (EIZ) va 742 ta kichik sanoat zonalari tashkil etilgan va faoliyat koʻrsatmoqda, ularda 4 mingdan ortiq korxona roʻyxatga olingan. Bu zonalar asosan yangi yuqori texnologiyali, raqobatbardosh, import oʻrnini bosuvchi va eksportga yoʻnaltirilgan sanoat ishlab chiqarishlarini qurish, sanoat, muhandislik, telekommunikatsiya, yoʻl va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish hamda tegishli logistika xizmatlarini koʻrsatish uchun tashkil etilgan. Shuningdek, ushbu hududlarda ishlab chiqarish va xizmatlar sohasida yangi texnologik yechimlar va yashil texnologiyalarni ilgari surish uchun yetarli miqdordagi texnoparklar va startaplar tashkil etilgan. 2023-yilda ularning sanoat ishlab chiqarish hajmi 4 milliard AQSH dollaridan oshdi, eksport tushumi esa qariyb 1 milliard AQSH dollarini tashkil etdi.
Yashil iqtisodiyot sohasidagi xalqaro hamkorlik ham faol rivojlanmoqda. Oʻzbekiston xalqaro iqlim tashabbuslarida ishtirok etib, yashil iqtisodiyot sohasida ilgʻor tajriba va texnologiyalarni jalb qilmoqda. Yevropa Ittifoqi, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki bilan qayta tiklanuvchi energetika va energiya samaradorligi sohasida qoʻshma loyihalar amalga oshirilmoqda.
Iqtisodiy islohotlarga puxta oʻylangan yondashuv Oʻzbekistonning barqaror rivojlanishiga bir necha yoʻnalishlarda bevosita taʼsir koʻrsatadi:
bosqichma-bosqich va puxta oʻylangan islohotlar barqaror iqtisodiy oʻsish uchun qulay sharoit yaratmoqda. Iqtisodiyot keskin tebranishlar va inqirozlardan qochib, barqaror iqtisodiy oʻsish dinamikasini namoyish etadi;
ijtimoiy himoyaning ustuvorligi islohotlarning aholining eng zaif qatlamlari uchun salbiy oqibatlarini yumshatish imkonini beradi, bu esa ijtimoiy barqarorlikni saqlashga koʻmaklashadi va ijtimoiy nizolarning oldini oladi;
islohotlarni amalga oshirishda oldindan aytish va izchillik investorlarning ishonchini oshiradi hamda mamlakatga xorijiy kapitalning kirib kelishiga koʻmaklashadi;
xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va yangi texnologiyalarni joriy etish iqtisodiyotni modernizatsiya qilish va uning raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi va boshqalar.
Shunday qilib, mamlakatda yashil iqtisodiyotni rivojlantirish boʻyicha qabul qilingan yondashuv kompleks va izchilligi bilan ajralib turadi. Mamlakat nafaqat barqaror rivojlanish sohasida katta maqsadlarni qoʻyadi, balki ularga erishish uchun aniq mexanizmlarni yaratadi, bu esa iqtisodiy rivojlanishning yanada ekologik barqaror modeliga bosqichma-bosqich, ammo ishonchli oʻtishni taʼminlaydi.
Maqola mualliflari:
Gulyamov R.R. — Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Biznes va tadbirkorlik oliy maktabining Yashil iqtisodiyotni rivojlantirish va joriy etish boʻyicha loyiha ofisi rahbari
D.I. Shaulov — Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Biznes va tadbirkorlik oliy maktabining Yashil iqtisodiyotni rivojlantirish va joriy etish boʻyicha loyiha ofisi bosh mutaxassisi
