Нима учун янги нарса тезда кераксиз бўлиб қолади?
1980 йилларда мода уйлари янги кийимларни йилига атиги икки марта — куз-қиш ва баҳор-ёз коллекцияларида чиқарди. Ўшанда ҳар бир нарса маълум маънода санъат асари эди. Материаллар, бичиш, сатрлар ва тугмалар юқори сифати билан ажралиб турарди, чунки бир йилда ишлаб чиқарувчиларда ўз маҳсулотларини сотиш учун бор-йўғи икки имконият бор эди.
Кунига 15 та кўйлак
бугунги кунда фабрикаларда ишлаб чиқарилаётган бир неча юз тикувчига нисбатан ўша даврдаги ишлаб чиқаришда меҳнат қилаётган тажрибали тикувчи тайёрлаган
Замонавий истеъмолчилар 1980 йилларга қараганда беш баравар кўп кийим сотиб олишади. Улар камроқ пул сарфлайдилар, лекин кийимларни узоқ вақт киймайди — улар учинчи марта ювилгунча яшаши даргумон. 2015 йилги тадқиқотга кўра, АҚШда аёллар хариддан кейин атиги етти марта кийиб, янгилашдан бош тортишган. Уларнинг кўпчилиги буни харид импульсив бўлгани ва натижада кераксиз бўлиб чиққани билан изоҳлади.
Вох нашрининг таъкидлашича, Буюк депрессия истеъмол табиатини ўзгартирди. Иқтисодиёт рағбатлантиришга жуда муҳтож эди ва истеъмол товарлари бунга эришиш усулларидан бирига айланди. Ўша пайтда рекламада санъатдан биринчи бўлиб фойдаланган америкалик Эрнест Элмо Калкинс кейинги аср учун харидорларнинг одатларини белгилайдиган савдо стратегиясини таклиф қилди. У истеъмол муҳандислиги ғоясининг муаллифи бўлди - бу тамойил туфайли ишлаб чиқарувчилар эски нарсаларни кераксиз қилиб кўрсатиш орқали сунъий талабни қўзғатишни ўрганди. Натижада янги-янги маҳсулотлар мода ва даврийликка мос равишда яратила бошланди.
Ўшандан бери деярли юз йил ўтди ва истеъмолчиларнинг бир неча авлоди тренд ортидан тезда янгисига алмаштирадиган нарсаларни сотиб олишга одатланган. Шу билан бирга, улар улар учун катта маблағ беришга тайёр эмаслар ва ишлаб чиқарувчилар сифатни камайтириш орқали уларнинг эҳтиёжларига осонликча мослашадилар. Одатда бунга материаллар ҳисобига эришилади - масалан, ингичкароқ мато ёки мўртроқ илгак.
Ким янада тезроқ модага айланди?
Бироқ кийим ишлаб чиқаришда ҳақиқий инқилобни Испаниянинг Zara бренди амалга оширди. Компания раҳбарияти йилига иккита тўплам чиқариш тамойилларини қониқтирмади ва улар бу вақтни икки ҳафтага қисқартиришга қарор қилишди. Шундай қилиб, дунёда тез мода контсепцияси пайдо бўлди, бу бренднинг бутун ассортиментини бир мавсумда бир неча марта тўлиқ янгилашни англатади (барқарор мода ғоясига қарама-қарши).
Рақобатчилар ойлаб дизайнларни ишлаб чиқиш ва ўз маҳсулотлари учун материалларни танлашди — одатда ишлаб чиқаришнинг тўлиқ цикли тўққиз ой давом этарди — Zara уни 15 кунда жойлаштирди.
Буни у кулранг буюмлар (graige goods) ёрдамида амалга оширишга муваффақ бўлди. Чет элда маҳсулот ишлаб чиқариш ўрнига компания Испания ҳудудида ўзининг юқори технологияли фабрикаларини қурди. Уларнинг ҳар бири штаб-квартираси билан ер ости монорелс йўли орқали боғланган. Ва уларнинг ҳар бирида роботлар кечаю кундуз бўлажак кийимлар учун ярим тайёр маҳсулотларни - рангсиз нарсаларни яратдилар, уларни исталган кийимга айлантириш мумкин.
Zara жамоаси дизайнни ўйлаб топиши билан «кулранг буюмлар» яқин атрофдаги кичик дўконлар тармоғига жўнатилади.
У ерда маҳаллий ишчилар ярим тайёр маҳсулотларга шакл беришади, уларни бўяшади ва тайёр маҳсулотга айлантиришади. Кейин — ёрлиқлар тикилади ва сотувга қўйилади. H&М ва Forever 21 каби бошқа йирик масс-маркет ходлинглари ҳам худди шундай йўл тутмоқда.
Нима учун кийимлар ёмон бўлиб қолади?
«Вақт — пул. Ҳатто тикувчининг иши ёмон бўлса ҳам, у барибир кийим ишлаб чиқаришда муҳим қисм ҳисобланади, чунки уни алмаштиришнинг иложи йўқ. Ҳозирги замон фабрикаларида вақт тежалади, бу вақт кейинчалик буюмларнинг узоқроқ хизмат қилишига ёрдам бериши мумкин эди. Агар сиз маҳсулотга кам пул сарфласангиз, юқори сифатни кутмайсиз. Танлаш керак», — деб тушунтиради The Lingerie Addict ички кийимлар бўйича етакчи эксперт блог муаллифи Кора Харрингтон.
Саноат ишлаб чиқаришида учта асосий тамойил мавжуд: маҳсулот ўз вазифасини бажариши, жозибадор кўриниши ва ишлаб чиқаришда содда бўлиши керак. Ва бугунги кунда охирги банд брендлар учун устувор бўлиб чиқди - маҳсулот ишлаб чиқариш харажатлари қанчалик кам бўлса, фойда шунчалик юқори бўлади. Шу билан бирга, кийим сифати қанчалик паст бўлса, харидор ўз гардеробини янгилашга, ишлаб чиқарувчига қайта-қайта пул беришга мажбур бўлади.
Масалан, 2000 йилларнинг бошида эркакларнинг Abercrombie жинси 761 грамм бўлиб, тоза пахтадан тикилган. Энди шунга ўхшаш модель 40 граммга «юпқалашди» ва унинг таркибида эластан пайдо бўлди. Ўртача харидор, айниқса, онлайн харид пайтида фарқни сезмайди. Харрингтоннинг сўзларига кўра, ҳозир одамлар юқори сифатли кийимнинг кўриниши ва ўзини қандай ҳис қилишини билмайди.
Брендлар яна қандай қилиб товарлар нархини пасайтиради?
Харажатларни камайтириш учун компаниялар фойдаланадиган яна бир классик усул — бу ишчиларнинг маошини қисқартириш. Агар 1980 йилларда асосий кийим ишлаб чиқариш нисбатан юқори иш ҳақи ва муносиб меҳнат шароитларига эга бўлган мамлакатларда тўпланган бўлса, ҳозир буюмларнинг катта қисми ишчи кучи арзон бўлган ҳудудларда тикилмоқда.
1994 йилда Шимолий Америка эркин савдо шартномаси кучга кирди, яна ўн йилдан кейин эса кўп томонлама тўқимачилик шартномалари тўғрисидаги битимнинг амал қилиш муддати тугади. Бу воқеалар йирик компанияларни ўз фабрикаларини арзон ишчи кучига эга бўлган Мексика, Бангладеш ва Хитой каби мамлакатларга кўчиришга мажбур қилди.
4 минг юань
бу Хитойдаги фабрика ишчисининг ўртача маоши (ойига тахминан 560 доллар). Бу пулга у кунига камида 500 дона кийим тикади
Тезкор мода нафақат буюмлар сифатининг пасайишига, балки ишлаб чиқаришдаги меҳнат шароитларининг жиддий ёмонлашувига ҳам олиб келди. 2013 йил май ойида Бангладеш пойтахти Дакка шаҳридаги Рана Плаза тўқимачилик фабрикасида содир бўлган ёнғинда саккиз киши ҳалок бўлди. Ушбу фожиа хавфсизлик техникасига эътиборсизлик туфайли саккиз қаватли тикув цехлари биноси қулаб тушганидан икки ҳафта ўтиб содир бўлди, унда мингга яқин одам ҳалок бўлди.
Шу билан бирга, бутун дунё бўйлаб мода маҳсулотларини ишлаб чиқаришда аёллар ва болалар мажбурий меҳнатга дучор бўлмоқда. АҚШ Давлат департаменти томонидан тайёрланган «Одам савдоси тўғрисида 2020 йил ҳисоботи»га кўра, тахминан 25 миллион киши қулликда қолмоқда. Одам савдоси тўғрисидаги халқаро ҳисоботда айтилишича, қуллик қурбонларининг 79 фоизи аёллар ва болалар ҳиссасига тўғри келади.
Ижтимоий тармоқлар мода гигантларига улкан фойда олиб келиб, у ёки бу тренд циклини тезлаштиришга ёрдам беради. Инфлюенсерлар ҳар куни мухлисларга янги либосларни намойиш қиладиган роликларни нашр этадилар. Бироқ, Мурадимованинг таъкидлашича, уларнинг аксарияти фақат контент учун сотиб олинади ва кейин дўконларга қайтарилади.
Ўртача ҳисобда америкаликлар ҳеч қачон кийимларининг 20 фоизини, британияликлар эса 50 фоизини киймайди.
Буни нима қилиш керак? Камроқ, лекин сифатлироқ сотиб олинг. Ҳа, бу қийин туюлиши мумкин, айниқса, ҳар бир бурчакда чегирмалар ва акциялар таклиф этилса. Аммо шуни ёдда тутингки, ахлатхоналарни тўлдириш учун ҳар ой гардеробни алмаштиргандан кўра, сизга йиллар давомида хизмат қиладиган бир нечта буюмга эга бўлганингиз маъқул. Аммо бу истакдан воз кечишга қийналсангиз, иккинчи қўлларга эътибор беринг. У ерда сиз винтаж, демак, янада сифатли кийимларни топишингиз мумкин. Ва ниҳоят, энди киймаган кийимингизни ташлаб юборманг. Уни ўша «секонд-ҳенд»га топширинг ёки хайрия ташкилотларига эҳсон қилинг.
