Марказий Осиёдаги аёллар ўзларини хавф остида ҳис қилишда давом этмоқда, бу айниқса сўнгги зўравонлик воқеалари ва минтақа давлатларининг статистик маълумотларида ўз аксини топмоқда, деб ёзади The Diplomat.
2023 йилнинг сўнгги бир неча ойларида Марказий Осиёдаги машҳур оммавий ахборот воситалари аёлларга нисбатан зўравонлик ҳолатлари ортиб бораётгани ҳақида кўп ёзди. Эътиборлиси, ҳодисаларда нафақат оддий фуқаролар, балки Қозоғистон мисолида бўлгани каби, таниқли шахслар ҳам иштирок этмоқда.
Ноябрь ойи бошида Салтанат Нукенова бош мия жароҳати оқибатида турмуш ўртоғи, собиқ вазир Куандик Бишимбаевнинг ресторанида вафот этди. Тергов маълумотларига кўра, бошланган жанжал туфайли Бишимбаев ўз хотинини калтаклаб ўлдирган бўлиши мумкин.
Қўшни Қирғизистонда ҳам даҳшатли воқеа содир бўлди. 2023 йил сентябрь ойида Асель Ногойбаева собиқ эри томонидан шафқатсиз зўравонликка учрагани маълум бўлди. Бишкекда эркак 10 ёшли ўғлининг кўз ўнгида аёлни соатлаб қийноққа солган. Унинг собиқ эри унинг бурни ва қулоқларини кесиб ташлаган.
«Евроосиё эркинлиги учун» ташкилотининг инсон ҳуқуқлари ва коррупция бўйича тадқиқотчиси Светлана Дзарданова минтақа республикаларидаги аёлларнинг аҳволи ҳақида шундай дейди:
«Марказий Осиёдаги аёллар ҳеч қаерда: кўчада ва жамоат транспортида, университетда ва ишда ўзларини хавфсиз ҳис қилмайди. Улар эри, шу жумладан, собиқ турмуш ўртоғи олдида ҳам худди шундай ҳис қилиши мумкин. Республика ҳукуматлари муаммони ҳал қилишга киришиш учун аёлларнинг норозилиги ва қўрқуви етарлича аҳамият касб этмаслигини бир неча бор кўрсатди. Расмийлар буни ҳал қилиш ўрнига, масалани кўтариб чиққанларнинг ишига аралашмоқда».
Нашрнинг ёзишича, муаммо аёлларга нисбатан зўравонлик ҳақидаги ҳақиқий маълумотларнинг йўқлигида. Улар тарқоқ, кўпинча тўлиқ эмас, баъзан эса умуман кириш имкони йўқ, бу эса гендерга асосланган зўравонлик тенденцияларини кузатиш ва таҳлил қилишни қийинлаштиради.
Бундан ташқари, аёлларга нисбатан зўравонлик турли шаклларда намоён бўлади. Муаммони мураккаблаштирган ҳолда, уларнинг баъзиларини жиноий жавобгарликка тортиш у ёқда турсин, ҳужжатлаштириш ва назорат қилиш қийинлигича қолмоқда.
Ажабланарлиси шундаки, аёлларга нисбатан зўравонлик ҳолатларининг аксарияти ўз уйида содир бўлади, ваҳоланки, бу энг хавфсиз ҳудуд бўлиши керак. Бундан ташқари, таҳдид уларнинг турмуш ўртоқлари томонидан амалга оширилади.
Нашр маълумотларига кўра, минтақанинг энг ривожланган давлати ҳисобланган Қозоғистонда 2023 йил бошида оиладаги зўравонлик бўйича 100 минг шикоят келиб тушган. Бу сўнгги беш йилга нисбатан уч баробар кўпдир.
Тожикистонда, БМТ ҳисоботларига кўра, аёлларнинг учдан бир қисми оиладаги зўравонлик қурбонига айланган. Биргина 2023 йилнинг биринчи ярмида Тожикистон ҳукумати ҳузуридаги Хотин-қизлар ва оила масалалари қўмитасига 1075 та мурожаат келиб тушган.
Ўзбекистонда вазият шу даражага етдики, 2023 йилнинг етти ойи давомида аёлларга нисбатан 21 871 та ҳимоя ордери берилган бўлса, уларнинг 84,7 фоизи «оилавий нохуш ҳолатлар» билан боғлиқ.
Джорджтаун университети қошидаги Аёллар, тинчлик ва хавфсизлик институтига кўра, Қирғизистон Марказий Осиёдаги аёллар учун энг хавфли давлат сифатида тан олинган. Бироқ Дзарданова бу натижани махсус методология ва маълумотларнинг мавжудлиги, шунингдек, бошқа республикалар билан таққослаганда мамлакатнинг нисбатан очиқлиги билан изоҳлайди.
2023 йилнинг 10 ойи давомида Қирғизистон Ички ишлар вазирлиги томонидан 10 416 оиладаги зўравонлик ҳолатлари қайд этилган. Бу 2022 йилнинг шу даврига нисбатан 20 фоизга кўпдир.
«Одатда ҳақиқий статистик кўрсаткичлар очиқланмайди, бизнинг тадқиқотлар эса мавжуд маълумотларга асосланади. Бу қанчадан-қанча ҳолатларнинг ошкор этилмай қолиб кетишига олиб келади», — деб ҳисоблайди Дзарданова.
Нашрга кўра, Марказий Осиё мамлакатларида ижтимоий стигма, қатағон қўрқуви, хабардорлик ва қўллаб-қувватлаш тизимининг йўқлиги аёлларнинг шикоят қилиш ва адолат излашига тўсқинлик қилади.
Кўпгина шикоятлар ҳеч қачон судга етиб бормайди. Бунга эришганлар маъмурий жазога тортилиш эҳтимоли юқори ёки умуман жазоланмай қолиб кетаверади.
