Ўзбекистонда йўл-транспорт ҳодисалари ўлимнинг бешта асосий сабабларидан бири ҳисобланади. Мамлакатда ҳар йили 100 минг кишига 6,7 ўлим тўғри келади.
Йўл-транспорт ҳодисалари билан боғлиқ иқтисодий харажатлар ҳар йили Ўзбекистон ялпи ички маҳсулотининг 2,8 фоизини ташкил этади. Бу мамлакат тараққиёти ва соғлиқни сақлаш учун жиддий муаммодир.
Дунё миқёсида ҳар йили йўл-транспорт ҳодисалари натижасида 1,19 миллион киши ҳалок бўлади. Йўл-транспорт ҳодисалари натижасида ўлим ва жароҳатлар жиддий глобал муаммо бўлиб қолмоқда. Ўзбекистонда автомобилсозлик ва хўжалик фаоллиги жадал суръатлар билан ўсиб бораётганини ҳисобга олиб, йўл ҳаракати хавфсизлигини таъминлаш бўйича комплекс чора-тадбирларни амалга ошириш зарур.
Таҳлил йўллардаги ўлим ва жароҳатларни камайтириш ва инсон, ижтимоий ва иқтисодий харажатларни камайтириш учун барча соҳаларда мақсадли ҳаракатларни талаб қилади. Бу соғлиқни сақлаш соҳаси юкини камайтиришга ёрдам беради.
БМТ Европа Иқтисодий Комиссияси (ЕИК) ижрочи котиби Татьяна Молчан Ўзбекистон ҳукумати узоқ вақтдан бери йўл ҳаракати хавфсизлигини таъминлашга интилиб келаётганини таъкидлади. Бироқ, йўл-транспорт ҳодисалари мамлакатда ўлимнинг асосий сабабларидан бири бўлиб қолаётганлиги сабабли, миллий йўл ҳаракати хавфсизлиги тизимини, айниқса, йўл ҳаракати қатнашчиларининг энг заиф қатламлари учун тизимли равишда такомиллаштириш зарурати туғилади.
Ўзбекистон ҳукумати томонидан сўралган кўриб чиқиш Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Европа иқтисодий комиссияси ва Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Ўзбекистондаги Болалар жамғармаси (ЮНИСEФ) билан ҳамкорликда ўтказилди.
Кўриб чиқишда мамлакатнинг йўл ҳаракати хавфсизлиги тизимига батафсил баҳо берилган. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг йўл ҳаракати хавфсизлиги бўйича ҳуқуқий ҳужжатларига риоя қилиш даражасига алоҳида эътибор қаратилмоқда. Шарҳ, шунингдек, ҳаётни сақлаб қолиш учун аниқ тавсиялар беради.
«Ҳар куни йўл-транспорт жароҳатлари бутун дунё бўйлаб болалар ва ёшлар ўртасида 600 дан ортиқ олдини олиш мумкин бўлган ўлимга олиб келади. Бу ўлимларни асосан олдини олиш мумкин ва илмий асосланган ечимлар мавжуд», — деди ЮНИСЕФнинг Ўзбекистондаги вакили ўринбосари Джеффри Иджумба.
У ЮНИСЕФ Ўзбекистондаги йўл ҳаракати хавфсизлиги кўрсаткичларини кўриб чиқиш натижаларини кўриб чиқишда ҳукуматни қўллаб-қувватлашда ЕИК ва бошқа ҳамкорларга қўшилишини таъкидлади.
Ўзбекистон Ички ишлар вазирлиги Йўл ҳаракати хавфсизлиги хизмати бошлиғи, полковник Олим Саидов Ўзбекистонда йўл ҳаракати хавфсизлиги шу пайтга қадар халқаро мустақил экспертлар томонидан ўрганилмаганини таъкидлади.
«ЕИК ва ЮНИСЕФ мамлакатда йўл ҳаракати хавфсизлиги тизимини такомиллаштиришга ҳисса қўшадиган шундай ҳамкорликни бошлади», — деди у.
Ўзбекистонда йўл инфратузилмаси анъанавий тарзда ҳаракатланиш ва иқтисодий самарадорликни максимал даражада ошириб, хавфсизлик ҳисобига эришди. Бироқ, йўлларда ўлим ва жароҳатларнинг тахминан 50% пиёдалар ҳиссасига тўғри келишини ҳисобга олсак, одамларнинг, айниқса велосипедчилар, мототциклчилар, пиёдалар, болалар ва ногиронлар каби ҳимоясиз йўл ҳаракати қатнашчиларининг хавфсиз ҳаракатланишини оптималлаштириш учун йўл инфратузилмасини ўзгартириш керак.
Бундан ташқари, тезликни ошириш йўллардаги ўлимларнинг 30 фоизига сабаб бўлганлиги сабабли, айниқса шаҳарларда тезлик чегараларини ўзгартириш керак. Ҳозирда шаҳарларда 60 км/соат умумий тезлик чегараси 50 км/соатгача камайтирилиши керак.
Шу муносабат билан, таҳлил шарҳи хавфсиз йўлларга эришиш учун бир нечта аниқ ҳаракатларни белгилайди:
турли йўл ҳаракати иштирокчиларини ажратиш ва тезликни оширувчи транспорт ҳаракати ва ҳимоясиз йўл фойдаланувчилари ўртасидаги ўзаро муносабатларни бартараф этиш;
мавжуд йўл инфратузилмасини мунтазам равишда текшириш ва кўриб чиқиш ҳамда барқарор транспорт турларини, жумладан, жамоат транспорти, пиёда ва велосипедда ҳаракатланишни тарғиб қилиш;
йўлларни лойиҳалаш стандартларини янгилаш ва замонавий, хавфсиз ва барқарор транспорт тизими талабларига мувофиқ йўллар ва кўчаларнинг функционал таснифини ишлаб чиқиш;
тезликни самарали бошқаришни жорий этиш ва таъминлаш, шу жумладан замонавий технологиялар ёрдамида, айниқса, шаҳарларда;
дубулға, орқа хавфсизлик камарларидан ва болаларни ҳимоя қилиш тизимларидан фойдаланиш ва маст ҳолда транспорт воситасини бошқарганлик учун жазо чоралари бўйича кенг қамровли қонунларни жорий этиш;
институционал ва инсоний салоҳиятни мустаҳкамлаш.
Шарҳга кўра, Ўзбекистон йўл ҳаракати хавфсизлиги бўйича асосий манфаатдор томонлар ўртасида мувофиқлаштиришни янада кучайтириш ҳамда миллий ва маҳаллий даражада институционал ва инсоний салоҳиятни кучайтириш орқали йўл ҳаракати хавфсизлиги бошқарувини яхшилаши мумкин.
Хусусан, йўл ҳаракати хавфсизлиги бўйича Республика махсус комиссиясига стратегик масалаларни ҳал этиш ва натижаларни мониторинг қилиш ваколатларини бериш таклиф этилмоқда.
Кўриб чиқишда таъкидланишича, комиссияга йўл ҳаракати хавфсизлиги стратегияси ва чора-тадбирлар режасини ишлаб чиқиш, амалга ошириш ва мониторинг қилиш бўйича аниқ ваколат, масъулият ва ваколатлар, шунингдек, ўз функцияларини самарали амалга ошириш учун зарур ресурслар, шу жумладан, мунтазам ҳисобот тизими орқали таъминланиши лозим. ва ҳукумат олдида жавобгарлик.
Шунингдек, йўл ҳаракати самарадорлиги кўрсаткичларини ишлаб чиқиш ва улардан тараққиётни кузатиш ва ижро этиш ҳаракатларининг таъсирини баҳолаш учун фойдаланиш муҳимдир. Ваколатли органлар томонидан амалга оширилаётган ҳаракатлар ўртасидаги вертикал ва горизонталь мувофиқлаштиришни яхшилаш учун йўл ҳаракати хавфсизлиги сиёсатининг изчиллиги ва уйғунлигини таъминлаш учун турли даражадаги йўл ҳаракати хавфсизлиги манфаатдор томонлари ўртасида аниқ механизмларни ўрнатиш зарур.
