Мутахассислар гидроэнергетика ривожланиши хавфи ҳақида огоҳлантирмоқда
Марказий Осиё давлатлари ҳали ҳам гидроэнергетикага ўзларининг кам углеродли ривожланишининг асоси сифатида қарайди. Бироқ қайта тикланадиган энергия манбалари ва барқарор ривожланиш бўйича янги эксперт ҳисоботи «яшил энергия» локомотиви сифатидаги ГЭС ҳақидаги афсонани яна бир бор рад этади.
Буни «Чегара билмас дарёлар» халқаро экологик коалицияси мутахассислари маълум қилишди, уларнинг ҳисоботи таҳлили ташкилотнинг инглиз тилидаги веб-сайтида чоп этилган.
REN21 ташкилоти ҳомийлигидаги 2024 йил январь ойидаги ҳисобот муаллифлари иқлим ўзгариши ва унинг сув танқислиги оқибатларини юмшатишдан ташқари, қайта тикланадиган энергия манбаларига ўтиш ҳақиқатда сув танқислигини камайтириши ва энергия хавфсизлигини яхшилаши мумкинлигини таъкидламоқда. Бироқ барча савол қайта тикланадиган энергия манбалари сув сарфини камайтиришга қодир. Қуёш ва шамол энергиясини ишлаб чиқариш учун ишлатиладиган сув ҳажми бошқа турдаги электр энергиясига қараганда анча кам.
Мутахассисларнинг ҳисоб-китобларига кўра, биоэнергия ва гидроэнергетиканинг умумий сув истеъмоли қуёш ёки шамолдан 10-500 баробар кўпдир. Гидроэнергетикада 1 киловатт-соат ишлаб чиқариш учун 15 дан 200 литргача сув керак бўлади, бу асосан сув омборларининг улкан сиртларидан буғланиш ҳисобига амалга оширилади.
Шуни ҳам ҳисобга олиш керакки, дунёдаги мавжуд гидроэнергетика қувватларининг 11 фоизи аллақачон сув таъсири юқори бўлган ҳудудларда жойлашган ва мавжуд тўғонларнинг тахминан 26 фоизи ва режалаштирилган тўғонларнинг 23 фоизи дарёлар ҳавзаларида жойлашган. сув танқислигининг ўртача ва жуда юқори хавфи. «Чегара билмас дарёлар» коалицияси экспертлари бу хавф-хатарлар аллақачон рўй бераётганига ишора қилмоқда, чунки доимий қурғоқчилик гидроэлектр станцияларидан ўртача фойдаланиш даражасини чеклаётгандек. Бундан ташқари, иқлим ўзгариши гидроэлектр тўғонларининг ишлаши ва ишлаб чиқаришини бузиши мумкин: бир тадқиқотга кўра, 2050 йилга келиб, тўғонларнинг 61 фоизи қурғоқчилик ва сув тошқини хавфи юқори ёки ўта юқори бўлган ҳавзаларда бўлади.
Бироқ ГЭСлар нафақат сувдан ўз эҳтиёжлари учун фойдаланиш, балки ерларни бегоналаштириш бўйича ҳам рекордчилардир. Дунёдаги электр энергиясининг 15% дан камроғини ишлаб чиқарадиган гидроэнергетика эрдан фойдаланиш бўйича сўзсиз чемпион ҳисобланади. REN21 ҳисоботига асосланган сўнгги тадқиқотга кўра, 2020 йилда электр энергияси ишлаб чиқариш учун фойдаланиладиган эрларнинг умумий майдони қарийб 72 миллион гектарни ташкил этди, бунинг 80 фоизи гидроэнергетика сув омборлари томонидан сув остида қолган эрлардир. Демак, 60 миллион гектаргача (600 минг квадрат километр) ер сув омборлари томонидан сув остида қолган. Тадқиқот шуни кўрсатадики, 2050 йилда энергияни ривожлантиришнинг турли стсенарийларига кўра, электр станцияларининг ер ресурсларига тўғридан-тўғри жисмоний таъсирининг умумий майдони 30-80 миллион гектарга ошади, гидроэнергетика эса электр энергиясини ишлаб чиқаришнинг бошқа барча турларига қараганда кўпроқ эрларни эгаллайди. бирлаштирилади, лекин унинг ишлаб чиқариш ва ўрнатилган қувватдаги улуши янада камаяди.
Бироқ ердан фойдаланишга таъсири ҳақида гапирганда, ҳар хил турдаги энергия ишлаб чиқариш учун қурбон қилинган эрнинг сифатини ҳисобга олиш керак. REN21 ҳисоботида таъкидланишича, қуёш ФВ фойдаланилмаётган ёки деградацияга учраган ерларга, жумладан ташландиқ саноат эрларига, полигонларга ва деградацияга учраган қишлоқ хўжалиги эрларига қиймат қўшиши мумкин. Бошқа томондан, ҳар қандай гидроэлектрик сув омбори дарё водийларидаги ҳайвонот дунёси ва маҳаллий аҳоли учун бирдек муҳим бўлган биологик хилма-хил ва унумдор ерларнинг кўп қисмини тортиб олиши муқаррар.
«Янги ҳисоботда бутунлай эътибордан четда қолган нарса шундаки, гидроэнергетика бошқа энергия манбаларидан фарқли ўлароқ, биологик хилма-хилликнинг энг танқис ва йўқолиб кетиш хавфи остида турган шоҳлиги — чучук сув экотизимларини йўқ қилмоқда», дейди «Чегара билмас дарёлар» экологик коалициясининг халқаро координатори Евгений Симонов. «Ҳозиргача дунёдаги энг узун дарёларнинг учдан икки қисми тўсилган, қолган эркин дарёлар эса гидроэнергетика ривожланишидан жиддий хавф остида».
Ҳисоботда айтилишича, мавжуд ГЭСларнинг қарийб 40 фоизи камида 40 ёшда бўлиб, яқин йилларда реконструкция ва модернизация қилишни талаб қилади. ГЭСларни янада самаралироқ қилиш учун модернизация қилиш бир хил миқдордаги сув ва эрдан кўпроқ электр энергияси ишлаб чиқаришнинг тежамкор усули бўлиши мумкин. Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, эски тўғон гидроэлектр станцияларини янги жиҳозлар билан янгилаш биохилма-хилликка зарар етказмаган ҳолда энергия самарадорлигини 4-8 фоизга ошириш ва электр энергияси ишлаб чиқаришни 10-30 фоизга ошириш имконини беради.
REN21 ташкилоти ҳомийлигидаги 2024 йил январь ойидаги ҳисобот муаллифлари иқлим ўзгариши ва унинг сув танқислиги оқибатларини юмшатишдан ташқари, қайта тикланадиган энергия манбаларига ўтиш ҳақиқатда сув танқислигини камайтириши ва энергия хавфсизлигини яхшилаши мумкинлигини таъкидламоқда. Бироқ барча савол қайта тикланадиган энергия манбалари сув сарфини камайтиришга қодир. Қуёш ва шамол энергиясини ишлаб чиқариш учун ишлатиладиган сув ҳажми бошқа турдаги электр энергиясига қараганда анча кам.
Мутахассисларнинг ҳисоб-китобларига кўра, биоэнергия ва гидроэнергетиканинг умумий сув истеъмоли қуёш ёки шамолдан 10-500 баробар кўпдир. Гидроэнергетикада 1 киловатт-соат ишлаб чиқариш учун 15 дан 200 литргача сув керак бўлади, бу асосан сув омборларининг улкан сиртларидан буғланиш ҳисобига амалга оширилади.
Шуни ҳам ҳисобга олиш керакки, дунёдаги мавжуд гидроэнергетика қувватларининг 11 фоизи аллақачон сув таъсири юқори бўлган ҳудудларда жойлашган ва мавжуд тўғонларнинг тахминан 26 фоизи ва режалаштирилган тўғонларнинг 23 фоизи дарёлар ҳавзаларида жойлашган. сув танқислигининг ўртача ва жуда юқори хавфи. «Чегара билмас дарёлар» коалицияси экспертлари бу хавф-хатарлар аллақачон рўй бераётганига ишора қилмоқда, чунки доимий қурғоқчилик гидроэлектр станцияларидан ўртача фойдаланиш даражасини чеклаётгандек. Бундан ташқари, иқлим ўзгариши гидроэлектр тўғонларининг ишлаши ва ишлаб чиқаришини бузиши мумкин: бир тадқиқотга кўра, 2050 йилга келиб, тўғонларнинг 61 фоизи қурғоқчилик ва сув тошқини хавфи юқори ёки ўта юқори бўлган ҳавзаларда бўлади.
Бироқ ГЭСлар нафақат сувдан ўз эҳтиёжлари учун фойдаланиш, балки ерларни бегоналаштириш бўйича ҳам рекордчилардир. Дунёдаги электр энергиясининг 15% дан камроғини ишлаб чиқарадиган гидроэнергетика эрдан фойдаланиш бўйича сўзсиз чемпион ҳисобланади. REN21 ҳисоботига асосланган сўнгги тадқиқотга кўра, 2020 йилда электр энергияси ишлаб чиқариш учун фойдаланиладиган эрларнинг умумий майдони қарийб 72 миллион гектарни ташкил этди, бунинг 80 фоизи гидроэнергетика сув омборлари томонидан сув остида қолган эрлардир. Демак, 60 миллион гектаргача (600 минг квадрат километр) ер сув омборлари томонидан сув остида қолган. Тадқиқот шуни кўрсатадики, 2050 йилда энергияни ривожлантиришнинг турли стсенарийларига кўра, электр станцияларининг ер ресурсларига тўғридан-тўғри жисмоний таъсирининг умумий майдони 30-80 миллион гектарга ошади, гидроэнергетика эса электр энергиясини ишлаб чиқаришнинг бошқа барча турларига қараганда кўпроқ эрларни эгаллайди. бирлаштирилади, лекин унинг ишлаб чиқариш ва ўрнатилган қувватдаги улуши янада камаяди.
Бироқ ердан фойдаланишга таъсири ҳақида гапирганда, ҳар хил турдаги энергия ишлаб чиқариш учун қурбон қилинган эрнинг сифатини ҳисобга олиш керак. REN21 ҳисоботида таъкидланишича, қуёш ФВ фойдаланилмаётган ёки деградацияга учраган ерларга, жумладан ташландиқ саноат эрларига, полигонларга ва деградацияга учраган қишлоқ хўжалиги эрларига қиймат қўшиши мумкин. Бошқа томондан, ҳар қандай гидроэлектрик сув омбори дарё водийларидаги ҳайвонот дунёси ва маҳаллий аҳоли учун бирдек муҳим бўлган биологик хилма-хил ва унумдор ерларнинг кўп қисмини тортиб олиши муқаррар.
«Янги ҳисоботда бутунлай эътибордан четда қолган нарса шундаки, гидроэнергетика бошқа энергия манбаларидан фарқли ўлароқ, биологик хилма-хилликнинг энг танқис ва йўқолиб кетиш хавфи остида турган шоҳлиги — чучук сув экотизимларини йўқ қилмоқда», дейди «Чегара билмас дарёлар» экологик коалициясининг халқаро координатори Евгений Симонов. «Ҳозиргача дунёдаги энг узун дарёларнинг учдан икки қисми тўсилган, қолган эркин дарёлар эса гидроэнергетика ривожланишидан жиддий хавф остида».
Ҳисоботда айтилишича, мавжуд ГЭСларнинг қарийб 40 фоизи камида 40 ёшда бўлиб, яқин йилларда реконструкция ва модернизация қилишни талаб қилади. ГЭСларни янада самаралироқ қилиш учун модернизация қилиш бир хил миқдордаги сув ва эрдан кўпроқ электр энергияси ишлаб чиқаришнинг тежамкор усули бўлиши мумкин. Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, эски тўғон гидроэлектр станцияларини янги жиҳозлар билан янгилаш биохилма-хилликка зарар етказмаган ҳолда энергия самарадорлигини 4-8 фоизга ошириш ва электр энергияси ишлаб чиқаришни 10-30 фоизга ошириш имконини беради.
