Рақамлаштириш усуллари ҳақида гапиришдан олдин, кўплаб ривожланган давлатлар аналог даврни ортда қолдирган бўлсада, нима учун Ўзбекистоннинг давлат ва хусусий секторлари рақамли форматга тўлиқ ўтмаганини тушуниш керак. Иқтисодиётнинг салмоқли қисми, жумладан, саноат, қишлоқ хўжалиги ва реал секторнинг бошқа тармоқлари давлатга тегишли. Маълумки, давлат тизимидаги ҳар қандай ўзгаришлар жуда қийин, чунки улар барча нуансларни ҳисобга олган ҳолда синчковлик билан таҳлил қилиш ва оқилона қарорлар қабул қилишни талаб қилади. Шу боис давлат секторини рақамлаштириш нафақат батафсил ўрганиш ва қарорлар қабул қилишни, балки сиёсий ироданинг мавжудлигини ҳам тақозо этди, бу эса юқорида қайд этилган ҳужжатлар шаклида намоён бўлди.
Хусусий сектор анча мослашувчан ва давлат каби масъулиятни ўз зиммасига олмайди. Рақамлаштиришни «Бу менга нима беради?» деган саволга аниқ жавоб бера оладиган хусусий компаниялар амалга оширди. Бу мутлақо бозор ёндашуви — минимал харажатлар, максимал натижалар. Ушбу сиёсатга йирик чакана сотувчилар, ресторан бизнеси, уяли алоқа операторлари ва бошқа компаниялар 1C: Бухгалтерия ҳисобини жорий этишда тўхтамадилар, лекин ишлаб чиқариш, логистика, тарқатиш ва ҳоказоларни ўз ичига олган кўпгина жараёнларни автоматлаштиришга киришди.
Ўзбекистон замонавий иш услубларига тайёрми? Автоматлаштириш бўйича мутахассислар универсал жавобга эга: сиз ҳеч қачон рақамлаштиришга тайёр бўлолмайсиз. Рақамлаштириш ва автоматлаштириш эски, самарасиз усуллар натижасида юзага келган барча муаммоларни ҳал қилади, деб ўйлаш энг катта хатодир. Рақамлаштириш — бу, биринчи навбатда, мавжуд бизнес моделини ўзгартириш ва қайта кўриб чиқиш демакдир.
Ҳужжатсиз функцияларнинг манбаи сифатида одамлар хато қилишга мойил. Уларни назорат қилиш ва тузатиш учун ортиқча бошқарув аппаратлари яратилади. Кўпинча улар бюрократик, секин ва бозор ўзгаришларига тез ва етарли даражада жавоб бера олмайди.
Ҳар қандай автоматлаштириш ва рақамлаштириш тизимли нарсаларни тартибга солишни англатади. Буюртма эса тизимлаштирилган тартибсизликдир! Бу корхона эгаси ёки менежерига барча жараёнларни қоғоз кўринишида эмас, балки реал вақтда бошқариш имконини беради.
Ҳар доим ва ҳамма жойда ўзгаришларнинг двигатели юқоридан акциядор ёки менежернинг кўрсатма қароридир: «Мен айтдим, энди шундай бўлади». Шу боис президент Шавкат Мирзиёевнинг рақамлаштириш борасидаги қатъий қарори ҳозирда мутлақо ўринли. Ушбу восита сизга жойлар, корхоналар ва тармоқлардаги жамланган реал вазиятни кўриш имконини беради, чунки рақамлаштиришнинг ажралмас тамойилларидан бири шаффофликдир.
Ҳар қандай рақамлаштириш арзон завқ эмас ва давлат корхоналарни бу жараённи мажбуран амалга оширишга мажбур қила олмайди. Шу боис мамлакатимизда жаҳон тенденциялари ва замонавий технологияларнинг ривожланишини ҳисобга олган ҳолда меъёрий-ҳуқуқий база ўзгариб, корхоналарнинг замон билан ҳамнафас бўла олмайдиган шароитлар яратилмоқда. Улар рақамли компанияларга айланишлари керак. «Агар бу ишни яқин икки-уч йилда якунламасак, ҳар бир кечикиш йили мамлакатимизнинг 10 йиллик тараққиётига путур этказади», — деди президент Мирзиёев.
2030 йил Ўзбекистон иқтисодиётини «рақамлаштириш» вазифаларини бажариш учун реал муддат бўлиши мумкин. Лекин бир шарт билан: қўшниларимиз қилган хатоларни такрорламаслигимиз керак.
Улардан бири мавжуд жараёнлар ўзгартирилмаган ва оптималлаштирилмаган, балки олдинги кўринишида рақамлаштирилган бўлса, ERPни амалга оширишга шошилишдир. Натижада бизнес эгаси бир хил маълумотларни олади, лекин электрон шаклда. Бу иқтисодий самара бермайди.
Ўзбекистон бундай усулдан қочмоқчи, чунки қайта жорий этиш катта молиявий зарар ва вақт йўқотишларини англатади.
