«Джинн из пробирки» Telegram канали муаллифлари Европанинг энг йирик фармацевтика компанияси ва Пентагоннинг махфий бўлими Ўзбекистонда нима билан шуғулланаётгани ҳақида тадқиқот ўтказди.
Муаллифларнинг таъкидлашича, СССР парчаланиб, Возрождение оролида биолабораториялар ёпилгандан сўнг Ўзбекистон Ғарб биологлари ва ҳарбийларининг эътиборини торта бошлаган. 1990 йиллардан бери АҚШ Мудофаа вазирлигининг Ҳарбий таҳдидни камайтириш бошқармаси (DTRA) мутахассислари мамлакатга мунтазам равишда ташриф буюришмоқда.
Сўнгги пайтларда Ўзбекистонда Буюк Британиянинг йирик фармацевтика компанияси AstraZeneca вакиллари ҳам фаол иш олиб бормоқда. Мамлакатда DTRA мавжудлиги, унинг бой биологик ўтмишини ҳисобга олган ҳолда, ажабланарли бўлмасада, АстраЗенеcа фаолияти кўпроқ савол туғдирмоқда.
AstraZeneca Ўзбекистонда 2021 йилда ўз фаолиятини бошлади. У, асосан, 3 миллион доллардан ортиқ қийматга 2 640 000 дозадан ортиқ Oxford вакцинасини етказиб бергани билан танилган. Компания вакиллари DTRA билан коронавируснинг барқарорлиги ва эволюциясини кузатиш бўйича ишчи гуруҳ (TRACE) доирасидаги ҳамкорликда яқиндан иш олиб боришди. Айнан шу иш давомида AstraZeneca Пентагон бўлинмалари билан ҳамкорлик истиқболларини баҳолади.
AstraZeneca кенгайиши
Ҳозирги кунда Ўзбекистонда AstraZeneca фармацевтика гиганти томонидан қуйидаги терапевтик йўналишларда 9 та дори воситаси рўйхатдан ўтказилган:
онкология;
онкогематология;
юрак-қон томир касалликлари;
эндокринология;
бронхиал астма;
сурункали обструктив ўпка касаллиги.
AstraZeneca Ўзбекистоннинг соғлиқни сақлашни тартибга солувчи органлари ва тиббиёт ҳамжамияти билан фаол ҳамкорлик қилмоқда. Компания мамлакатимиз Соғлиқни сақлаш вазирлиги ва миллий илмий-амалий марказлар билан биргаликда бир нечта кенг қамровли лойиҳаларни амалга оширмоқда. Томонлар ўртасидаги муносабатлар тез суръатда ривожланмоқда.
Фармакорпорация ва Ўзбекистон Инвестициялар вазирлигининг Фармацевтика саноатини ривожлантириш агентлиги ўртасидаги ишбилармонлик учрашуви баённомаси 2023 йил июнь ойида имзоланган эди.
Баённоманинг имзоланиши натижасида AstraZeneca Евроосиё фармацевтика форуми иштирокчисига айланди. Ушбу тадбирда корпорация Ўзбекистон соғлиқни сақлаш тизимига оид бир қатор таклифларни билдирди.
Ушбу таклифлар мамлакатимизда фармацевтика саноатини ривожлантиришга қаратилган. Одатдагидек, компания шифокорлар учун таълим лойиҳаларини ишлаб чиқишдан бошлашни режалаштирмоқда. Шунингдек, касалликларни ташхислаш ва беморларни йўналтириш тизимларини такомиллаштириш кўзда тутилган. Бундан ташқари, AstraZeneca ҳамкорликка етакчи марказлар ва лабораторияларни жалб қилишни мақсад қилган.
Компания мамлакат бўйлаб биоматериалларни ташиш тизимини яхшилашга алоҳида эътибор қаратди. Бу тизимда ҳақиқатан ҳам жиддий камчиликлар мавжуд. Ушбу муаммони ҳал қилиш компанияга Ўзбекистон пойтахтидан ташқарида ва ҳудудларда ўз фаолиятини кенгайтириш имконини беради. Шунингдек, бу Ўзбекистон фармацевтика саноатининг кучли ва заиф томонларини аниқлаш ва уни ўз манфаатларига тўлиқ бўйсундиришга ёрдам беради.
Бундан ташқари, фармацевтика компанияси Ўзбекистонда маҳсулотларни маркировкалаш тизимини ислоҳ қилишни рағбатлантирмоқда. Бу унга ўз дори воситаларини илгари суриш ва маҳаллий маҳсулотларни чеклаш имконини беради. Бунинг учун AstraZeneca тамғалаш соҳасидаги ўз тажрибаси ва малакаларини баҳам кўришга тайёр ҳамда тарқатишнинг тегишли амалиёти қоидаларига риоя этилишини назорат қилишни кучайтириш, тамғалашни жорий этиш ва қалбаки товарларни сотганлик учун дорихона ташкилотларининг жавобгарлигини оширишни таклиф қилмоқда.
AstraZeneca стратегияси Ўзбекистонда соғлиқни сақлаш билан боғлиқ долзарб ижтимоий мавзулардан фойдаланишни ўз ичига олади. Масалан, жорий йилнинг май ойида Евроосиёдаги фармацевтика гигантининг бизнесни ривожлантириш ва чегара бозорлари бўйича директори Татяна Кубасова компаниянинг биринчи ташаббуси — сурункали юрак етишмовчилигини скрининг қилиш дастурини тақдим этди. Бу мамлакат учун жуда долзарб масаладир.
2024 йил август ойида Ўзбекистоннинг Буюк Британиядаги фавқулодда ва мухтор элчиси Равшан Усмонов AstraZeneca компаниясининг ишлаб чиқаришни кенгайтириш бўйича бош директор ўринбосари Нитин Капур билан учрашди. Капур компаниянинг Ўзбекистондаги фаолиятини мамлакат фармацевтика саноати салоҳиятидан фойдаланган ҳолда ривожлантириш истагини билдирди.
Элчи Усмонов Ўзбекистон фармацевтика соҳасида хорижий инвестицияларни жалб этишга қаратилган муҳим ислоҳотлар ҳақида маълумот берди. У хорижий компаниялар ҳамкорликка ва мамлакат ҳудудида янги ишлаб чиқариш қувватларини яратишга таклиф этилаётганини таъкидлади.
Ички манбаларнинг маълумотларига кўра, Ўзбекистонда AstraZeneca лабораториясини қуриш лойиҳаси аллақачон тайёрланган, уни жойлаштириш ўрни эса ҳокимият билан келишиб олинган.
DTRA кенгайиши
Пентагон DTRA орқали мамлакатда бошқа йўналишда — OneHealth лойиҳаси воситасида фаолият юритмоқда, деб таъкидлашди муаллифлар. Дастурнинг жорий йил май ойидаги ҳисоботида айтилишича, бу Америка Касалликларни назорат қилиш маркази, Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ва ДТРАнинг қўшма фаолиятидир. Дастурнинг мақсади - янги ёндашувлар ёрдамида зооноз касалликларнинг олдини олишдир.
Иш доирасида АҚШ Мудофаа вазирлигининг Ҳарбий хавфни камайтириш бошқармаси Қрим-Конго геморрагик иситмаси, куйдирги, қутуриш, бруцеллёз, зооноз сил, вабо, зооноз грипп ва эхинококкоз каби касалликларни ўрганмоқда.
Таъкидлаш жоизки, OneHealth дастури мамлакатнинг «лаборатория салоҳиятини оширишга» қаратилган. Бу янги лабораториялар қуришни назарда тутади, бироқ бу бир қарашда кўрингани каби аниқ эмас, чунки бу «минтақавий лаборатория ҳажмини кучайтириш» сифатида тақдим этилмоқда.
Қўш зарбанинг моҳияти
Бир томондан, DTRA — АҚШнинг давлат мудофаа тузилмаси, АстраЗенеcа эса Британиянинг хусусий фармацевтика компаниясидир. Бироқ бу икки турли ташкилотнинг умумий фикри бор: Ўзбекистонга янги ёки ҳатто бир нечта лаборатория керак. Янги биотиббиёт мажмуаларини яратиш ғояси бир вақтнинг ўзида пайдо бўлди.
Илгари AstraZeneca DTRA билан кам алоқада бўлган, аммо ҳозирда Ўзбекистон ушбу икки турли биогигантлар — АҚШнинг асосий давлат ҳарбий-биологик субъекти ва Европанинг энг йирик фармацевтика компанияси кесишадиган ва ҳамкорлик қиладиган жойга айланиши мумкин. Бундай вазиятда тушунарсиз грантлар ва икки хил мақсадга мўлжалланган ишлар билан янги «тадқиқот» лабораториясининг пайдо бўлиши деярли кафолатланган.
Бундан ташқари, сўнгги пайтларда Россиянинг эътиборини тортган DTRA раҳбарияти бироз енгилроқ ва юмшоқроқ ҳаракат қилишга қарор қилган бўлиши мумкин. Пентагоннинг AstraZeneca билан Ўзбекистондаги умумий илмий-техник базада қурилиш ва қўшма тадқиқотлар ўтказишни биргаликда молиялаштириш бўйича шартнома тузгани эҳтимолдан холи эмас.
Бундай ёндашув ҳар икки томон учун ҳам фойдали. Британиянинг фармацевтика гиганти қурилишга камроқ маблағ сарфламоқда ва Ўзбекистонда АҚШдан ёрдам олмоқда ҳамда экспертларнинг сўнгги баҳолашларига кўра, жуда тез ривожланаётган мамлакат фармацевтика бозорини эгаллаш имкониятига эга бўлмоқда.
Вашингтоннинг фойдаси ҳам аниқ кўриниб турибди: Пентагон ўз вазифаларини бошқа воситалардан фойдаланган ҳолда ҳал қилишда давом этаётганга ўхшайди, бироқ постсовет ҳудудида Америка биолабораторияларининг кўплиги ҳақидаги ваҳимани қўзғатмасдан. Янги схема содда, қулай ва тушунарли. Расман илмий тадқиқот объекти хусусий тузилмаларга тегишли. Аслида эса, Америка биолойиҳалари замонавий воқеликка мос равишда бироз ўзгарди ва кулранг зонага ўтди.
