18 сентябрь куни АОКА биносида «Экология вазирлигининг соҳадаги иш кўрсаткичлари: эришилган натижалар ва истиқболдаги режалар, шунингдек, экологик таълимни ривожлантириш истиқболлари» мавзусида матбуот анжумани бўлиб ўтди.
Тадбирда Экология вазири ўринбосари Жусипбек Казбеков, Бош прокуратуранинг Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва ўрмон хўжалиги соҳасидаги қонун ҳужжатлари ижросини назорат қилиш бошқармаси бошлиғи Ўктам Ўтаев ҳамда вазирлик ва унга қарашли ташкилотлар ходимлари иштирок этди.
Анжуманда вазирликнинг жорий йилнинг ўтган олти ойдаги фаолияти ҳақида маълумот берилди. Бундан ташқари, иштирокчилар келажакдаги режаларни муҳокама қилдилар.
Таъкидлаш жоизки, биринчи ярим йилликда экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши соҳасида бир қатор салмоқли ишлар амалга оширилди.
Хусусан:
«Яшил макон» умуммиллий лойиҳаси доирасида 2024 йил баҳор мавсумида 138 миллион туп дарахт экилди, бу режалаштирилганидан 110,5 фоизга кўпдир. Вазирлик ва маҳаллий ҳокимият органлари томонидан 257 та «яшил боғ» ташкил этилиб, уларнинг умумий сони 517 тага етказилди.
«Менинг боғим» лойиҳаси «Очиқ буджет» тизими орқали амалга оширилди. Фуқаролар томонидан таклиф этилган 738 та лойиҳадан 215 та ғолиб танлаб олиниб, молиялаштириш учун 48,7 миллиард сўм маблағ ажратилди.
Жорий йил якунига қадар «Яшил макон» умуммиллий лойиҳасининг кузги мавсуми доирасида 75 миллион туп дарахт ва бута кўчатлари экиш режалаштирилган. Кузги кампания доирасида мамлакат бўйлаб 134 та «Яшил боғ» ташкил этилади.
«Менинг боғим» лойиҳаси доирасида 215 та ғолиб лойиҳа учун лойиҳа ҳужжатлари ишлаб чиқилади ва куз мавсумида «яшил боғлар» ва «яшил жамоат парклари»ни амалга ошириш бошланади. Йил якунига қадар Оролбўйи минтақасида 300 минг гектар, Қорақалпоғистон Республикасида 200 минг гектар, Навоий вилоятида 50 минг гектар, Бухоро вилоятида 40 минг гектар ва Хоразм вилоятида 10 минг гектар майдонда «яшил қопламалар» барпо этилади. Шунингдек, йил якунига қадар атроф-муҳитга таъсир кўрсатишнинг И ва ИИ тоифасига кирувчи корхоналарнинг туташ ҳудудларида 10 миллион туп дарахт кўчатлари экилиб, «яшил белбоғлар» ташкил этилади.
Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш ва мониторинг қилиш соҳасида:
Атроф-муҳитга таъсир кўрсатувчи I-IV тоифадаги 11 296 та объект давлат экологик экспертизасидан ўтказилди, бу прогноз қилинган миқдорнинг 107 фоизини ташкил этади.
«Тоза ҳаво» акцияси доирасида 205 мингта автомобиль экологик назоратдан ўтказилди, бу режалаштирилганидан 102 фоизга кўпдир.
52 та йирик саноат корхонасида чанг-газ ушлагич ускуналари ўрнатилди ва модернизация қилинди.
Жорий йилнинг 29 март, 24 апрель, 22 май, 26 июнь, 24 июль ва 28 август кунлари Тошкент шаҳрида «Автомобилсиз кун» акциялари ўтказилди.
Йил якунига қадар атроф-муҳитга таъсири юқори бўлган И ва ИИ тоифали 80 та саноат корхонасига юқори самарали чанг-газ тозалаш ускуналари ўрнатилиб, модернизация қилинади.
«Тоза ҳаво» ойлигининг II босқичида жами 200 мингта автомобиль экологик назоратдан ўтказилади. Жорий йилнинг иккинчи ярмида Тошкент ва Нукус шаҳарлари ҳамда вилоят марказларида ҳар ойнинг тўртинчи чоршанбасида (25 сентябрь, 23 октябрь, 27 ноябрь ва 25 декабрь) «Автомобилсиз кун» акциялари ўтказилади.
Сув, ер ресурслари ва ер ости бойликларини муҳофаза қилиш йўналишида: 37 та корхонада локал тозалаш иншоотлари қурилди ва реконструкция қилинди. Бош прокуратура билан биргаликда пойтахтимиздаги «Салар,» «Бектемир» ва «Бўзсув» сув каналларига ҳаддан ташқари ифлосланган моддаларни оқизиб юборган 44 та корхонага нисбатан чоралар кўрилди, 12 та корхона оқова сув тармоғидан узилди. Фойдали қазилмаларни қазиб олишдан зарар кўрган 680 гектар ер қайта тикланди. 797 та автоювиш шохобчаси ўз-ўзига хизмат кўрсатишга ўтказилди, 1150 та станция оқова сув юмшаткичлари билан жиҳозланди. Натижада ҳосил бўлаётган оқава сувларнинг 60 фоизи тозаланиб, сув ресурслари тежалди.
Жорий йил якунига қадар 56 та корхонада локал тозалаш иншоотлари қурилиб, мавжудлари реконструкция қилинади.
Чиқиндилар билан боғлиқ ишларни амалга ошириш йўналиши бўйича: Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2024 йил 4 январдаги 5-сон Фармонига мувофиқ, чиқиндиларни утилизация қилиш хизматлари учун ойлик тўлов бўйича қарздорлиги бўлган абонентларни СМС-хабардор қилиш орқали чиқиндиларни ҳисобга олиш тизимлари ва электр энергияси интеграцияси амалга оширилди. Мавжуд 209 та маиший чиқинди полигонларидан 26 таси санитария-эпидемиология ва экология талабларига жавоб бермагани ва ўз ресурсларидан ошиб кетгани сабабли ёпилган. 183 та маиший чиқинди полигони ва 8 та заҳарли кимёвий моддалар полигони «Чиқинди полигонларини бошқариш» дирекцияси балансига ўтказилди. Андижон тажрибаси асосида республикада 414 та замонавий чиқинди тўплаш шохобчаси реконструкция қилинди ва қурилди, инспекторларга 250 та планшет берилди, 125 та кузатув камераси ўрнатилди.
Кореянинг Sejin G&E Co., Ltd. компанияси иштирокида «Оҳангарон» маиший чиқинди полигонида ҳосил бўладиган газ (метан) дан 15 МВт электр энергияси ишлаб чиқариш лойиҳаси амалга оширилмоқда. Жорий йил якунига қадар 36 та маиший чиқинди полигони рекултивация қилиниб, 6 та чиқинди полигони тартибга келтирилади, 22 та чиқинди қайта юклаш станцияси қурилади. Санитария-тозалаш корхоналари маблағлари ҳисобидан 771 дона махсус техника, 5232 дона чиқинди контейнери харид қилиниб, 950 та чиқинди тўплаш шохобчаси ташкил этилади. Американинг «Саяр ЛЛC» компаниясининг инвестиция лойиҳаси доирасида тиббиёт чиқиндиларидан муқобил иссиқлик энергияси ишлаб чиқариш амалга оширилади. Хусусан, 2024 йилда Тошкент ва Самарқанд шаҳарларидаги 11 та йирик тиббиёт муассасасида соатига 1,1 тонна унум билан тиббиёт чиқиндиларини утилизация қилиш станциялари қурилади.
Кадастр соҳасида: Сунъий йўлдош тасвирлари орқали 254,1 млн дарахтнинг координаталари аниқланди ва рақамли харита яратилди. 553,1 мингдан ортиқ дарахтларнинг паспортлари яратилди ва уларнинг тўлиқ параметрлари тўғрисидаги маълумотлар электрон платформага киритилди. Фанлар академияси билан ҳамкорликда қўшни республикалар билан чегарадош ҳудудлар орқали миграция қилаётган ёввойи ҳайвонларнинг йиллик сонини аниқлаш учун идоралараро электрон маълумот алмашиш тизими яратилди ҳамда ушбу ҳайвон турларининг рўйхати шакллантирилди.
Жорий йил якунига қадар 13 та табиий сув объектларининг, жумладан, қирғоқбўйи туманларининг сувни муҳофаза қилиш зоналари белгиланади. Бухоро ва Жиззах вилоятларининг хўжалик аҳамиятига эга бўлган ҳайвонлари ҳамда Наманган, Фарғона ва Андижон вилоятларининг истиқболли хомашё корхоналарининг давлат реестри ва кадастри ташкил этилади, ушбу ҳудудларда жойлашган муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар флорасининг тур таркиби хатловдан ўтказилади.
Экологик назорат йўналиши бўйича: Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатлари талабларини бузган 33 378 нафар шахс аниқланган. Қонунга мувофиқ, ҳуқуқбузарларга 35,5 миллиард сўм маъмурий жарима ва табиатга етказилган зарар учун компенсация белгиланди. Шундан 28,5 млрд сўм йиғилди. Мингдан ортиқ корхона ва 80 мингдан ортиқ фуқаро томонидан соҳа билан боғлиқ профилактик тадбирлар ўтказилди. 75 та ҳолатда 160,6 млрд сўмлик даъволар бўйича қоидабузарликларга йўл қўйган шахсларни жиноий жавобгарликка тортиш бўйича материаллар прокуратурага тақдим этилиб, шундан 38 та иш бўйича жиноят ишлари қўзғатилган.
Жорий йил якунига қадар ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар билан ҳамкорликда экологик назорат ишларини амалга ошириш учун 1000 дан ортиқ рейдлар ўтказилади. 50 мингдан зиёд корхона ва ташкилотларда ҳамда аҳоли ўртасида жиноятчиликнинг олдини олиш бўйича ишлар олиб борилмоқда.
Муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар (МEТҲ) йўналиши бўйича: Қуйи Амударё давлат биосфера қўриқхонасида 2 та электр насослари ишга туширилди ва Амударёдан сув тортиб олиш ҳисобига ўрмон массивларининг деградацияси тўхтатилди. МEТҲлар 2 та квадротцикл, 2 та енгил юк машинаси, 12 та махсус автомобиль ва 40 дан ортиқ турдаги планшетли компьютерлар, фотоқопқонлар ва бошқа моддий-техник жиҳозлар билан таъминланди. Вазирлар Маҳкамасига «Экологик тоза ҳудудлар режимини жорий этиш тўғрисида»ги қарор лойиҳаси киритилди.
Жорий йил якунига қадар муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар майдони кенгайтирилади. МEТҲнинг 120 нафар ходими малакаси оширилади. Зомин тоғлари экотизимини ЮНEСКОнинг Бутунжаҳон табиий мероси объектлари рўйхатига киритиш бўйича ҳужжатлар тайёрланмоқда. «Жайрон» питомнигидан Қорақалпоғистон Республикасига 30 та туркман қулоқлари, Қуйи Амударё давлат биосфера резерватидан 20 та Бухоро буғуси олиб келинади.
Экология таълими йўналиши бўйича: Вазирликнинг илмий-тадқиқот институтларида 6 та грант лойиҳаси ва 1 та тижоратлаштирилган лойиҳа, 10 та илмий лойиҳа, 12 та амалий ва 3 та инновацион лойиҳа амалга оширилди. Тадқиқот иши натижалари бўйича 6 та монография, 17 та хорижий ва 32 та маҳаллий нашрларда мақолалар чоп этилган. Интеллектуал мулк агентлигидан 1 та сертификат олинган. Scopus, Web of Science маълумотлар базаларида индексланган журналларда ва маҳаллий ОАВ журналларида 20 та мақола, шунингдек, халқаро ва маҳаллий конференцияларда 21 та тезис чоп этилган.
Жорий йил якунига қадар 2 та университетда (Green University ва «Ипак йўли» туризм халқаро университети) ҳамда вазирлик ҳузуридаги илмий-тадқиқот институтларида дипломдан кейинги таълим, шу жумладан, стажировка ва докторантура учун қабул жараёнлари ташкил этилади.
Ўрмон хўжалиги соҳасида: фойдаланилмаётган 3 минг 500 гектар ер ўзлаштирилиб, ўрмон фондининг 220 минг гектарида (155 фоизи) дарахтзорлар барпо этилди. Хусусан, Орол денгизи ва Оролбўйи минтақасининг қуриган тубида 215 минг гектар, тоғ ва тоғолди ҳудудларида 2000 гектар, бошқа ҳудудларда 3000 гектар майдонда ўрмонзорлаштириш ва ўрмонзорлаштириш тадбирлари ўтказилди. Ўрмон хўжалиги ишлари учун 771 тонна (163 фоиз) чўл ва бошқа ўсимликлар уруғлари тайёрланди. 5 миллион туп тут кўчати етиштирилди. Хўжаликларда тупроқ-иқлим шароитига мос 318 гектар ва 350 гектар дарахт-бута кўчатзорлари барпо этилган. Чўлланиш ва қум кўчишининг, сув ва тупроқ эрозиясининг олдини олиш мақсадида чўл, тоғ ва тоғолди ҳудудларида 140 гектар майдонда иҳота дарахтзорлари барпо этилди. 2820 гектар (102 фоиз) да доривор ва тўйимли ўсимликлар экилиб, 663 тонна (110 фоиз) доривор ва тўйимли ўсимлик хомашёси тайёрланди.
Жорий йил якунига қадар Ўрмон фонди суғориладиган ерларида 1000 гектар тез ўсувчи ва 500 гектар ҳимоя дарахтзорлари барпо этилади. Ўрмон хўжаликлари фойдаланмайдиган 3 минг 500 гектар ер ўзлаштирилиб, республиканинг ўрмон билан қопланганлик даражаси 8,1 фоизга (3 миллион 650 минг гектар) етказилади. Чўлланиш ва қум кўчишининг, сув ва тупроқ эрозиясининг олдини олиш, шунингдек, чўл, тоғ ва тоғолди ҳудудларида экологик вазиятни яхшилаш мақсадида 2400 гектар майдонда иҳота дарахтзорлари барпо этилади. Республика туман ва шаҳарларида 347 гектар майдонда 134 та «яшил боғ» ташкил этилади. Тармоқда 3 минг 500 та доимий ва мавсумий иш ўрни яратилади.
Гидрометеорология йўналиши бўйича: эрта хабар бериш тизимини такомиллаштириш мақсадида 20 та гидрологик пост замонавий автоматик сув ўлчаш ускуналари билан жиҳозланди.
«Замин» халқаро жамоат фонди билан ҳамкорликда Андижон, Бухоро, Қашқадарё, Навоий, Наманган, Тошкент ва Фарғона вилоятлари ҳамда Тошкент шаҳрида ҳар 10 дақиқада monitoring.meteo.uz сайтига ишончли маълумотларни узатувчи 8 та (жами 16 та) автоматик станция ўрнатилди.
Ўзбекистон Республикаси очиқ маълумотлар порталида 11 турдаги гидрометеорологик маълумотлар ва атроф-муҳит ифлосланиши мониторинги кўрсаткичлари мавжуд.
Жорий йил якунига қадар Қашқадарё вилоятида «Тахтақорача» станциясини ташкил этиш ва замонавий автоматлаштирилган мониторинг тизимини жорий этиш орқали об-ҳаво прогнозларининг ишончлилиги оширилади.
Республиканинг тўққизта ҳудудида сув ресурслари ҳолатини онлайн мониторинг қилиш учун 35 та гидрологик кузатув пунктини жиҳозлаш режалаштирилган. Бу тошқин ва сел оқимлари ҳақида эрта огоҳлантириш тизимини такомиллаштириш, шунингдек, бутун мамлакат ҳудудида ер усти сувлари ҳисобини юритиш имконини беради.
Сурхондарё вилоятида метеорологик радиолокацион ускуналарнинг ўрнатилиши Қашқадарё ва Сурхондарё вилоятларининг тўлиқ қамраб олинишини таъминлайди. Бу тоғ ва тоғолди ҳудудларида хавфли гидрометеорологик ҳодисаларни башорат қилиш ва уларнинг юзага келиш хавфи юқори бўлган зоналарни аниқлаш имконини беради.
Республика ҳудудида реал вақт режимида мониторингни ташкил этиш учун тўртта «Чақмоқ ҳодисасини аниқлаш» автоматик станциялари жорий этилади. Бу хавфли гидрометеорологик ҳодисалар юзага келиш хавфи юқори бўлган зоналарни аниқлаш ва тегишли чора-тадбирларни амалга ошириш бўйича йўриқнома ва тавсиялар ишлаб чиқиш имконини беради.
Синов тариқасида Финляндия тажрибасига асосланган эрта прогноз тизими ва республиканинг ҳудудий марказлари учун «жорий прогноз» модели асосида прогноз тизимини жорий этиш режалаштирилмоқда. Шунингдек, 20 нафар мутахассис қайта тайёрланади.
