Ҳар йили 12 июнда Бутунжаҳон болалар меҳнатига қарши кураш куни нишонланади. Бу кун Халқаро меҳнат ташкилоти (ХМТ) томонидан 2002 йилда болалар меҳнати муаммосига эътибор қаратиш ва уни бартараф этиш чораларини кўриш зарурияти учун тасдиқланган.
Бутунжаҳон болалар меҳнатига қарши кураш кунининг тарихи 1999 йилда Халқаро меҳнат ташкилотининг болалар меҳнатининг энг ёмон шакллари тўғрисидаги 182-сонли конвенциясининг қабул қилиниши билан боғлиқ. Ушбу конвенция кўплаб мамлакатлар томонидан маъқулланган ва болалар меҳнатининг энг ёмон шаклларига барҳам бериш учун зудлик билан ва самарали чоралар кўришга чақирган. Конвенция болалар меҳнатининг энг ёмон шаклларини қулликнинг барча шакллари, жинсий эксплуатация, болалардан ноқонуний фаолиятда, жумладан, гиёҳванд моддалар савдосида фойдаланиш ҳамда болаларнинг саломатлиги, хавфсизлиги ёки ахлоқига зарар етказиши мумкин бўлган ишлар сифатида белгилайди.
Болалар меҳнатининг тарқалишининг асосий сабаблари қуйидагилар:
Қашшоқлик: Камбағал оилаларда болалар кўпинча ота-оналарига кун кечиришларига ёрдам бериш учун ишлашга мажбур бўлишади.
Таълим олиш имкониятининг йўқлиги: Дунёнинг баъзи ҳудудларида мактаблар йўқ ёки улар жуда узоқда.
Ижтимоий ва маданий омиллар: Баъзи жамиятларда болалар меҳнати одатий ва таълимнинг бир қисми сифатида қабул қилинади.
Нотўғри қонунчилик базаси ва заиф ижро: Болаларни ҳимоя қилишга қаратилган қонунлар кўпинча ё йўқ ёки тўғри бажарилмайди.
Болалар меҳнати болалар ва бутун жамият учун салбий оқибатларга олиб келади. Бу болаларни болаликдан маҳрум қилади, уларнинг таълим олиш ва касбий кўтарилиш имкониятларини камайтиради, соғлиғини ёмонлаштиради ва психологик жароҳатларга олиб келиши мумкин. Охир оқибат, бу қашшоқликнинг аёвсиз айланишига олиб келади, чунки таълим олмаган болалар вояга этгунга қадар ноқулай аҳволда қоладилар.
Ўзбекистонда боланинг ҳуқуқлари қуйидаги қонун ҳужжатлари билан тартибга солинади:
Ўзбекистон Республикаси Конституцияси;
Ўзбекистон Республикасининг Оила кодекси;
Ўзбекистон Республикасининг «Бола ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисида»ги қонуни;
Ўзбекистон Республикасининг «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида»ги қонуни;
Ўзбекистон Республикасининг «Васийлик ва ҳомийлик тўғрисида»ги қонуни;
Ўзбекистон Республикасининг «Ёшларга оид давлат сиёсати тўғрисида»ги қонуни;
Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонуни;
Ўзбекистон Республикасининг «Ўзбекистон Республикасида ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонуни.
Болалар меҳнатига қарши самарали курашиш учун комплекс ёндашув талаб этилади, масалан:
Иқтисодий шароитларни яхшилаш: иш ўринлари яратиш ва оилаларни иқтисодий қўллаб-қувватлаш орқали қашшоқликка қарши кураш.
Таълим олиш имкониятини таъминлаш: таълим инфратузилмасига сармоя киритиш, бепул ва мажбурий таълимни таъминлаш.
Хабардорликни ошириш: жамоатчилик фикрини ўзгартириш ва болалик ва таълимнинг аҳамияти ҳақида хабардорликка қаратилган кампаниялар.
Қонунчилик чора-тадбирлари: болалар меҳнатини тақиқловчи ва болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилувчи қонунларни ишлаб чиқиш ва уларга қатъий амал қилиш.
Халқаро ҳамкорлик: Болалар меҳнатига қарши курашда халқаро ташкилотлар, ҳукуматлар ва нодавлат ташкилотларнинг саъй-ҳаракатларини бирлаштириш.
Халқаро болалар меҳнатига қарши кураш куни бутун дунёдаги миллионлаб болалар бизнинг ёрдамимиз ва ҳимоямизга муҳтож эканини эслатиб туради. Болалар меҳнатига қарши курашиш нафақат ҳукуматларнинг, балки ҳар биримизнинг саъй-ҳаракатларимизни талаб қиладиган вазифадир. Фақат биргаликдаги ҳаракатлар орқали биз барча болалар бахтли ва хавфсиз болалик ҳуқуқига эга бўлишини таъминлай оламиз, уларга ўрганиш, ривожланиш ва яхши келажакни қуриш имкониятини беради.
