Texnologiya magnati va Trampning ittifoqchisi Ilon Mask yakshanba kuni AQSH Xalqaro taraqqiyot agentligi (USAID) “oʻlish” vaqti kelganini aytdi — bu Tramp maʼmuriyati ushbu 64 yillik agentlikni tugatish yoki jiddiy qayta tashkil etishga tayyorgarlik koʻrayotganining yana bir belgisidir.
“USAID — bu jinoiy tashkilot”, — deb yozdi Mask yakshanba kuni X platformasida.
AQSH Xalqaro taraqqiyot agentligi (USAID) veb-sayti shanba kuni prezident Donald Tramp tomonidan eʼlon qilingan xorijiy yordam va AQSH tomonidan moliyalashtirilgan rivojlanish dasturlarining butun dunyo boʻylab muzlatib qoʻyilishi munosabati bilan ish haqi saqlanmagan, ishdan boʻshatilgan va dasturlar yopilgan holda davom etayotgan ommaviy taʼtillar fonida sabablarni tushuntirmasdan ishlashni toʻxtatdi, deb yozadi CNN.
Kongressdagi demokratlar Tramp maʼmuriyatiga tobora ochiqroq qarshi chiqib, Tramp USAIDni mustaqil agentlik sifatida tugatishga va uni Davlat departamentiga integratsiya qilishga intilishi mumkinligidan xavotir bildirmoqda. Demokratlarning taʼkidlashicha, Tramp Kongress tomonidan moliyalashtiriladigan mustaqil agentlikni tugatish uchun qonuniy vakolatga ega emas va USAID faoliyati milliy xavfsizlik uchun muhim ahamiyatga ega.
Tramp va Kongressdagi respublikachilar xorijiy yordam va rivojlanish dasturlarining katta qismi samarasiz deb hisoblaydi. Ular oʻzlarining fikricha, liberal ijtimoiy kun tartibini ilgari suruvchi dasturlarni ajratib koʻrsatadi.
Maʼmuriyatning USAIDga nisbatan yanada shafqatsiz xatti-harakatlari haqidagi xavotirlar AQSHning gumanitar, taraqqiyot va mudofaa yordami uchun milliardlab dollarlarni moliyalashtirishni toʻxtatish boshlanganidan ikki hafta oʻtib yanada kuchaydi.
AQSH gumanitar yordamning dunyodagi eng yirik donori boʻlib qolmoqda. Xorijiy yordamga federal budjetning 1% dan kamrogʻi sarflanadi, bu boshqa baʼzi mamlakatlarga qaraganda foizda kamroqdir.
Shanba kuni maʼmuriyat vakillari qonun chiqaruvchilar va boshqa tomonlarning Tramp mustaqil agentlik sifatida USAIDni tugatishni rejalashtirishi mumkinligi haqidagi xavotirlariga izoh berishdan bosh tortdi.
Prezident Jon Kennedi SSSRning taʼsiriga qarshi turish uchun Sovuq urush avjiga chiqqan paytda USAIDni tashkil etdi. Kongress 1961-yilda Xorijiy yordam toʻgʻrisidagi qonunni qabul qildi va Kennedi ushbu qonunni, shuningdek, USAIDni mustaqil agentlik sifatida taʼsis etish toʻgʻrisidagi farmonni imzoladi. Bugungi kunda USAID “Bir makon, bir yoʻl” tashqi yordam dasturini muvaffaqiyatli amalga oshirayotgan Xitoyning oʻsib borayotgan taʼsiriga qarshi kurash markazida turibdi.
Juma va shanba kunlari USAID xodimlari agentlik taqdiri haqida chat-guruhlarda muhokama qilib, agentlik bayrogʻi va viveskasi Vashingtondagi shtab-kvartirasida qolish-qolmasligi haqidagi yangiliklarni baham koʻrishdi. Shanba kunining ikkinchi yarmida ular hali ham joyida edi.
Konnektikutlik demokrat senator Kris Myorfi juma kuni X platformada eʼlon qilgan postida prezidentlar Kongress tomonidan moliyalashtiriladigan federal agentliklarni ijroiya qarorlari yordamida yoʻq qila olmasligini aytdi va Tramp “konstitutsiyaviy inqirozni kuchaytirishga” tayyorligini taʼkidladi.
“Oʻzining milliarderlar toʻdasini boyitish uchun soliq toʻlovchilarning pullarini oʻgʻirlamoqchi boʻlgan zolim shunday qiladi”, — dedi Myorfi.
Samaradorlikni oshirish bahonasida federal hukumatni qisqartirish kampaniyasida Trampga maslahatchi boʻlgan milliarder Ilon Mask USAIDni tarqatib yuborishga chaqirgan X platformasidagi maqolalarni qoʻllab-quvvatladi.
“Ijro farmoniga koʻra yashasang, ijro farmoniga koʻra oʻlasan”, — deb yozdi Mask shanba kuni USAID bilan bogʻliq vaziyatga ishora qilib.
Oʻz lavozimidagi birinchi kuni, 20-yanvarda Tramp xorijiy yordamni misli koʻrilmagan 90 kunlik muzlatib qoʻyishni joriy qildi. Bir necha kundan soʻng Davlat departamenti butun dunyo boʻylab deyarli barcha xorijiy yordamni toʻxtatdi, bu esa minglab dasturlarning yopilishiga, ommaviy taʼtillar va ishdan boʻshatishlarga olib keldi.
Oʻshandan beri davlat kotibi Marko Rubio muzlash paytida baʼzi hayotiy muhim favqulodda dasturlar ishini davom ettirish choralarini koʻrdi. Xayriya tashkilotlarining taʼkidlashicha, qaysi dasturlarni amalga oshirishga hali ham ruxsat berilganligi haqidagi chalkashliklar xalqaro gumanitar tashkilotlar ishida falajlikka olib kelmoqda.
Payshanba kuni Rubio bu boradagi ilk ommaviy izohlarida USAID dasturlari milliy manfaatlarga mos kelmaydigan dasturlarni yoʻq qilish maqsadida qayta koʻrib chiqilayotgani haqida gapirdi, ammo u USAIDning agentlik sifatida yoʻq qilinishi ehtimoli haqida gapirmagan.
Rubioning taʼkidlashicha, 90 kunlik qayta koʻrib chiqish davomida AQSH tomonidan moliyalashtiriladigan dasturlarni moliyalashtirishni toʻxtatish insonparvarlik, taraqqiyot va mudofaa yordamini oluvchi mamlakatlar tomonidan “sezilarli darajada koʻproq hamkorlikka” olib keldi.
Respublikachilar va demokratlar koʻp yillardan beri agentlik haqida bahslashib, gumanitar va rivojlantiruvchi yordam hamkor mamlakatlar va iqtisodiyotlarni barqarorlashtirish orqali AQSH xavfsizligini mustahkamlashga yordam beradimi yoki bu pulni behuda sarflashmi, deb muhokama qilishmoqda. Respublikachilar, qoida tariqasida, Davlat departamentining USAID siyosati va moliyalashtirish ustidan nazoratini kuchaytirishni talab qiladilar, demokratlar esa odatda agentlikning avtonomiyasi va vakolatlarini himoya qiladilar.
Ushbu huquqiy kurashning bir koʻrinishi Trampning birinchi davrida ham sodir boʻldi, oʻshanda prezident chet el operatsiyalari uchun budjetni uchdan bir qismga qisqartirishga harakat qildi.
Kongress bu qisqartirishlarni tasdiqlashdan bosh tortganida, Tramp maʼmuriyati xorijiy dasturlar uchun Kongress tomonidan tasdiqlangan moliyalashtirishni cheklash uchun muzlatish va boshqa taktikalardan foydalangan. Keyinchalik Hisob palatasi (General Accounting Office) buni Budjet mablagʻlarini muzlatish ustidan nazorat qilish toʻgʻrisidagi qonun (Impoundment Control Act) deb nomlanuvchi qonunning buzilishi deb topdi.
Federal xaridlar tizimi maʼlumotlariga koʻra, juma kuni USAID qiymati 6 million dollardan ortiq boʻlgan shartnomalarni maʼqulladi.
Ular orasida Deloitte kompaniyasining xodimlarni boshqarish sohasidagi xizmatlari uchun 1,2 million dollar, Xalqaro tillarni oʻrganish markaziga 600 ming dollar va “Turli xorijiy oluvchilar” uchun 100 ming dollardan ortiq toʻlov bor.
Prezident Trampning toʻlovlarni muzlatish toʻgʻrisidagi farmoniga qaramay, USAID 31-yanvargacha bu buyruqni eʼtiborsiz qoldirishda davom etdi.
Yakshanba kuni kechqurun USAIDning tobora koʻproq xodimlari chatlarda bir-birlariga oʻzlarining rasmiy elektron pochtalaridan foydalana olmayotganliklarini xabar qila boshladilar, deb xabar beradi Politicoʻning xabar berishicha, ushbu xabarlarni koʻrgan agentlikning amaldagi va sobiq xodimi. Kirish imkoniyatining yoʻqolishi USAIDning yana koʻplab xodimlari taʼtilga yuborilishidan xavotirni kuchaytirdi.
