Havoning ifloslanish darajasi ortib borayotgan sharoitda PM2.5 zarralarining 16 yoshgacha boʻlgan bolalar salomatligiga taʼsiri tobora koʻproq xavotir uygʻotmoqda. Havoning ushbu mikroskopik ifloslantiruvchilari nafaqat astma va bronxit xavfini oshiradi, balki yurak-qon tomir tizimiga jiddiy taʼsir koʻrsatishi va hatto oʻsib kelayotgan avlodning aqliy rivojlanishini sekinlashtirishi mumkin. Ifloslangan atmosfera sharoitida bolalar sogʻligʻini qanday himoya qilish kerak — bu zudlik bilan hal qilinishi kerak boʻlgan masala.
Havoning, ayniqsa, PM2.5 zarralari (diametri 2,5 mikrometrdan kichik zarralar) bilan ifloslanishi aholi salomatligiga asosiy tahdidlardan biridir. Ushbu maqolada PM2.5 ning 16 yoshgacha boʻlgan bolalar salomatligiga taʼsiri koʻrib chiqilib, nafas olish, yurak-qon tomir tizimi va kognitiv rivojlanishga alohida eʼtibor qaratilgan. Shuningdek, oʻsib kelayotgan avlod salomatligi uchun xavflarni minimallashtirish maqsadida havo ifloslanishi muammosini hal qilish istiqbollari muhokama qilinmoqda.
PM2.5 zarralari organik moddalar, ogʻir metallar va ugleroddan iborat murakkab aralashmalar boʻlib, oʻpkaga va hatto qon oqimiga kirib, koʻplab kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Bolalar kattalarga qaraganda bu zarrachalar taʼsiriga bir necha omillar tufayli koʻproq moyil boʻladilar: yuqori nafas olish tezligi, nafas yoʻllarining kichik oʻlchamlari va shunga mos ravishda ularning tanasiga kiradigan ifloslantiruvchi moddalarning katta dozasi. Nafas olish, yurak-qon tomir tizimi va miyaning rivojlanishi bolalarni ifloslantiruvchi moddalar taʼsiriga ayniqsa zaif qiladi, bu esa ularning salomatligini himoya qilish uchun yechimlar topish vazifasini kun tartibiga qoʻyadi.
Metodologiya:
Tahlilni amalga oshirish uchun 2010-yildan 2023-yilgacha boʻlgan davrda retsenziyalangan ilmiy jurnallarda chop etilgan populyatsion, epidemiologik va klinik tadqiqotlar maʼlumotlaridan foydalanildi. PM2.5 ning bolalar salomatligining turli jihatlariga taʼsirini baholash uchun ham longityud, ham kross-seksiya tadqiqotlari tahlil qilindi. Havo ifloslanishining bolalar salomatligiga uzoq muddatli taʼsiri toʻgʻrisidagi maʼlumotlarni oʻz ichiga olgan tadqiqotlarga alohida eʼtibor qaratildi.
Natijalar:
1. Respirator salomatlik:
Astma chastotasi va ogʻirligining ortishi: Yaqinda oʻtkazilgan tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, PM2.5 ifloslanishi yuqori boʻlgan hududlarda yashovchi bolalarda astmaning yangi holatlari ham, allaqachon kasallangan bolalarda xurujlar chastotasi ham sezilarli darajada oshadi (Zhao et al., 2021). Ushbu maʼlumotlar Xitoyda oʻtkazilgan tadqiqot natijalariga mos keladi, unda PM2.5 konsentratsiyasi bolalarda respirator kasalliklarning rivojlanishi bilan bevosita bogʻliqligi aniqlangan (Li et al., 2022).
Bronxit, pnevmoniya va boshqa pastki nafas yoʻllari infeksiyalari holatlarining koʻpayishi: Ifloslantiruvchi moddalarning taʼsiri, ayniqsa yosh bolalar uchun xavfli boʻlgan nafas yoʻllari yuqumli kasalliklarining yuqori darajasi bilan ham bogʻliq (Bergstroʻm va boshqalar, 2021).
2. Yurak-qon tomir tizimi:
Yurak-qon tomir tizimiga taʼsiri: PM2.5 ning uzoq muddatli taʼsiri arterial gipertenziya rivojlanish ehtimolini oshiradi va hatto yurakda strukturaviy oʻzgarishlarga olib kelishi mumkin. Yevropada oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, havo ifloslanishiga duchor boʻlgan bolalarda yurak hajmi va funksiyasida oʻzgarishlar kuzatiladi, bu kelajakda yurak-qon tomir kasalliklari rivojlanish xavfining ortishi bilan bogʻliq (Janssen et al., 2020).
3. Kognitiv rivojlanish:
Kognitiv qobiliyatlarning pasayishi: Soʻnggi tadqiqotlar (masalan, Guxens va boshqalar, 2018) shuni koʻrsatadiki, havo ifloslanishi yuqori boʻlgan hududlarda yashovchi bolalarning diqqat, xotira va umumiy intellektual qobiliyat testlarida natijalari pastroq boʻladi. Bu maʼlumotlar AQSHda oʻtkazilgan tadqiqot natijalari bilan tasdiqlanadi, u yerda havoning ifloslanishi bolalarning, ayniqsa, maktabning birinchi sinflarida oʻzlashtirishini pasaytirishi koʻrsatilgan.
4. Boshqa effektlar:
Allergik reaksiyalar va teri kasalliklari: Havoning ifloslanishi ekzema va allergik rinit kabi allergik kasalliklarning koʻpayishi bilan ham bogʻliq. Bu Yaponiyada oʻtkazilgan tadqiqot natijalari bilan tasdiqlanadi, unda PM2.5 ning yuqori konsentratsiyasi allergiyada holatning yomonlashishiga hissa qoʻshishi aniqlangan (Sato et al., 2021).
Immunitet tizimiga taʼsiri: PM2.5 bilan bogʻliq chang va boshqa ifloslantiruvchi moddalar immunitet tizimini zaiflashtirishi mumkin, bu esa bolalarni infeksiyalar va surunkali kasalliklarga koʻproq moyil qiladi (Liu et al., 2022).
Muhokama:
Ushbu natijalar atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida shoshilinch choralar koʻrish zarurligini taʼkidlaydi. Havo sifati boʻyicha qatʼiy standartlarni qabul qilish va PM2.5 chiqindilarini kamaytirishga qaratilgan siyosatni joriy etish davlat organlari, ayniqsa megapolislarda, uchun eng muhim vazifa boʻlishi kerak. Havoda ifloslantiruvchi moddalar konsentratsiyasi yuqori boʻlgan mamlakatlarda aholi bilan ishlashni kuchaytirish, xavf-xatarlar va himoya usullari haqida xabardor qilish zarur. Havo sifatini tartibga solish bilan birga, shaharlarda “yashil” hududlar barpo etish, ifloslantiruvchi moddalar taʼsirini kamaytirish uchun infratuzilmani yaxshilashga alohida eʼtibor qaratish lozim.
Havoning PM2.5 zarralari bilan ifloslanishi bolalar salomatligiga jiddiy tahdid solib, nafas olish, yurak-qon tomir tizimi va aqliy rivojlanishga salbiy taʼsir koʻrsatadi. Shu munosabat bilan havo sifatini yaxshilash uchun zudlik bilan choralar koʻrish kerak. Kelajakda ifloslanishning bolalar salomatligiga taʼsirini oʻrganishni davom ettirish kerak, bu esa havo ifloslanishi bilan bogʻliq kasalliklarning oldini olish va davolashning yanada samarali strategiyalarini ishlab chiqish imkonini beradi.
