Iqlim oʻzgarishi nafaqat Toshkentda, balki Markaziy Osiyoning boshqa mamlakatlarida ham havoda chang massalarining koʻpayishiga olib kelmoqda. Ushbu hodisaning sabablari va havo sifatini yaxshilash chora-tadbirlari haqida Gidrometeorologiya ilmiy-tadqiqot instituti laboratoriya mudiri, iqlimshunos Erkin Abdulahatov soʻzlab berdi.
“Choʻllanish jarayoni Yer sharining markaziy qismida joylashgan mamlakatlarda - Shimoliy Afrikadan Xitoygacha faol davom etmoqda. Bu esa atmosferada chang konsentratsiyasining ortishiga sabab boʻlmoqda. PM2.5 ning mayda zarralari alohida xavf tugʻdiradi - ularning diametri 2,5 mikrometrdan oshmaydi, bu inson sochi qalinligidan 30 baravar kichikdir. Ular qattiq zarrachalarning suv bugʻlari bilan birikishidan hosil boʻladi va nafas olish tizimiga osongina kiradi”, — dedi mutaxassis.
JSST PM2.5 ning ruxsat etilgan maksimal konsentratsiyasini yiliga 5 mkg/m³ va kuniga 15 mkg/m³ darajasida tavsiya etadi. Biroq hech bir davlat bu meʼyorlarni milliy standart sifatida qabul qilmagan.
2024-yilda Oʻzbekistonda havo ifloslanishining oʻz meʼyorlari belgilandi: yiliga 35 mkg/m³ va kuniga 60 mkg/m³. Bu JSST tavsiyalaridan ancha yuqori, ammo boshqa mamlakatlar standartlari bilan taqqoslanarli.
“Shamolning tezligi atmosferani tozalashda muhim rol oʻynaydi. Oʻtgan asrda Toshkentda shamolning oʻrtacha tezligi 1,7 m/s ni tashkil etgan boʻlsa, soʻnggi besh yil ichida u 1,3 m/s gacha pasaydi. Bu shaharning chang zarralari toʻplanadigan hududga aylanishiga olib keldi. Bundan tashqari, zich qurilishlar, ayniqsa, baland binolar tabiiy shamollatishga toʻsqinlik qilmoqda, bu esa vaziyatni yanada ogʻirlashtirmoqda”, — deya qoʻshimcha qildi Erkin Abdulahatov.
Shuningdek, yashil maydonlarning qisqarishi ham havo sifatining yomonlashuviga olib kelgan omillardan biri boʻldi. 2016-yildan 2023-yilgacha Toshkentda qurilish hajmi ikki barobar oshdi, yashil hududlar, ayniqsa maysazorlar soni ikki barobar kamaydi.
Iqlimshunosning taʼkidlashicha, koʻkalamzorlashtirish nafaqat daraxtlar ekishni, balki changni samarali ushlab turadigan va havoni sovutishga yordam beradigan butalar, maysazorlarni ham oʻz ichiga olishi kerak.
Qurilish bilan bogʻliq yana bir muammo — bu “issiqlik oroli” deb ataladigan hodisa — zich qurilgan va yashillik yetishmaydigan shahar hududlarida haroratning koʻtarilishi.
“2016-yildan buyon Toshkentda oʻrtacha harorat, ayniqsa, qurilish faol boʻlgan hududlarda oshib bormoqda. Bu yashil maydonlarning qisqarishi va issiqlikni yutadigan hamda saqlaydigan asfalt qoplamalari maydonining koʻpayishi bilan bogʻliq”, — deydi ekspert.
Bundan tashqari, havoning ifloslanishiga transport, sanoat korxonalari chiqindilari va havo aylanishining sustligi ham taʼsir koʻrsatadi. Ekologik vaziyatni yaxshilash uchun iqlimshunoslar yashil hududlarni kengaytirish, jamoat transportini rivojlantirish va sanoat chiqindilarini kamaytirishni tavsiya etmoqda.
Shunday qilib, qurilishni nazorat qilish, koʻkalamzorlashtirish va ifloslanish monitoringini oʻz ichiga olgan kompleks yondashuv Toshkent shahrida havo sifatini yaxshilashga yordam berishi mumkin.
Avvalroq Toshkent havosi eng ifloslangan shaharlar orasida birinchi oʻrinni egallagani xabar qilingandi. Oʻzbekiston poytaxti atmosferasida PM2.5 zararli moddalarining konsentratsiyasi ruxsat etilgan meʼyordan 36,8 baravar oshgani maʼlum boʻldi.
