АҚШда президентликка номзодлар Дональд Трамп ва Джо Байден ўртасидаги илк дебат бўлиб ўтди. Томошабинлар ва экспертларнинг фикрича, амалдаги президент чиқишларда ғалаба қозона олмади. Байденнинг баъзи иттифоқчилари унга сайловдан номзодини олиб ташлашни таклиф қилмоқда.
Трампнинг сайловолди кампанияси биринчи баҳсдан хавотирда эди. Аввалроқ Трампнинг иттифоқчилари CNN модераторларини нохолисликда айблаб, нутқидан олдин Байден жисмоний тайёргарлигини яхшилаш учун қандайдир дори-дармонларни қабул қилаётганини айтганд.
Бироқ бу қўрқувлар беҳуда экани дастлабки дақиқалардан маълум бўлди. Байден бемалол саҳнага чиқди, модераторлар микрофонини ёқишдан олдин улар билан ноқулай тарзда саломлашди, сўнг паст, бўғиқ овозда саволларга жавоб бера бошлади. Президент бир неча бор дудуқланиб, саросимага тушиб, ўз фикрини аниқ билдиролмаган.
Байден сўнгги ойларда одатдагидан анча ёмонроқ кўринишда юрибди. Унинг атрофидагилар журналистларга мунозара олдидан сўнгги кунларда президент шамоллашдан азият чекканини айтишди.
Аммо Байденнинг чиқиши 81 ёшли демократни мамлакат президенти бўлиш учун жуда кекса деб ҳисоблайдиган кўплаб сайловчиларнинг қўрқувини кучайтирди. Баҳсни фокус-гуруҳ сифатида кузатган бир қарорга келмаган сайловчилар президентдан қаттиқ хавотирда эди. Сакраментодаги қирқ нафар демократ тарафдорлари билан мунозарани томоша қилган New York Times журналисти, у томоша қилганда, «кайфият енгил ваҳимадан даҳшатли умидсизликка ўтди», деб ёзди.
Ажабланарлиси шундаки, бир ярим соат давом этган мунозара давомида Трамп Байденнинг сўзларига фақат бир марта жавоб қайтарган. У Байденнинг яна бир чалкаш баёнотига шундай деди: «Мен бу жумланинг охирида нимани назарда тутганини тушунмадим. Байденнинг ўзи ҳам буни тушунмаса керак».
Улар нималарни муҳокама қилишди?
CNN модераторлари номзодлар билан қандай мавзуларни ва қандай тартибда муҳокама қилишларини олдиндан ошкор қилишмади. Натижада баҳснинг тузилиши анча тартибсиз кечди.
Модераторлар номзодларга турли мавзуларда саволлар бериб, уларга жавоб беришлари учун икки дақиқа вақт берди. Шунингдек, уларга ҳар бир мавзу бўйича сўзга чиқиш учун қўшимча дақиқалар берилди. Натижада Байден ҳам, Трамп ҳам берилган саволга жавоб бермади, лекин аввалги мулоҳазаларга қайтди. Бир неча бор модераторлар номзодларнинг суҳбатини тўхтатиб қўйди. Масалан, Байден Трампдан 2021 йил 6 январда Капитолийга бостириб киришни қоралашни талаб қилган савол очиқ қолди.
Байденнинг ёмон формасига жавобан стратегияси ноаниқлигича қолмоқда. Гоҳида у мамлакатнинг долзарб муаммоларида Трампни айбларди, гоҳида унинг ютуқларини таъкидлашга ҳаракат қилди. Бироқ ўз муҳокамаларида у савол мавзусидан мунтазам равишда четга чиқди.
Кўпинча радикализм учун танқид қилинадиган Трамп одатдагидан кўра кўпроқ ёки камроқ мўътадил позицияларга риоя қилишга ва ўзини марказчи сифатида кўрсатишга ҳаракат қилди.
Муҳокаманинг энг мазмунли қисми, эҳтимол, Украинадаги уруш муҳокамаси эди. Модераторлар Трампдан Путиннинг «тинчлик режаси» – Россия томонидан қисман босиб олинган ҳудудлардан «қўшинларни олиб чиқиб кетиш» эвазига ҳарбий ҳаракатларни тўхтатиш таклифига қандай муносабатда бўлишини сўрашди.
Республикачи америкалик аскарларнинг уни қанчалик ҳурмат қилиши ҳақида гапириб, жавоб беришдан қочишга уринди. Мезбонлар уни мажбурлаганда, у Путиннинг таклифини «қабул қилиб бўлмайди» деди. Бироқ у дарҳол Владимир Зеленскийни АҚШдан қурол-яроғга кўпроқ маблағ сарфлашни талаб қилаётгани учун танқид қила бошлади.
Кейин Трамп Байденни Россия босқинига рухсат бергани учун танқид қилди. Демократ Путинни ҳарбий жиноятчи деб атади ва ажратилган пулнинг катта қисми Украинага қурол етказиб берувчи Америка қурол ишлаб чиқарувчиларига кетишини тушунтиришга ҳаракат қилди.
Баҳс сўнгида модераторлар Трампдан сайлов натижалари қандай бўлишидан қатъи назар, уни қабул қилишга ваъда беришга ҳаракат қилар экан, у яна уруш ҳақида гапирди. Трамп «Украина ғалаба қозона олмайди» ва «бу қадар кўп одамларни ва минг йиллик олтин гумбазли бутун шаҳарларни йўқотгани жуда ачинарли» деди.
Дебат якунида номзодлар рақиби ғалаба қозонса, Учинчи жаҳон уруши муқаррар бўлиши ҳақида баёнотлар алмашди.
Мунозара таҳлилида CNN Трамп 30 та ёлғон баёнот берган, Байден эса бор-йўғи 9 та ёлғон баёнот берган, деб ҳисоблаган. Бироқ кўпинча номзодларнинг баёнотлари шунчаки маъносиз эди. Мисол учун, иқлим ўзгаришига қарши кураш ҳақида сўралганда, Трамп унинг бошқаруви даврида «бизда тоза H2О бор эди» деб жавоб берди. Баъзида республикачи ҳар қандай даъволарни ёлғон деб эълон қилиб, жавоб беришдан қочди.
Трамп ҳатто омма олдида айтган ўз сўзларини ҳам инкор этди. Мисол учун, у тўртта жиноий иш кўриб чиқилаётганига қарамай, демократларни жиноий жавобгарликка тортиш ваколатига эга эканлигини рад этди. Баҳсда республикачи ҳеч қачон бундай гапларни айтмаганини айтиб, Байден президентлигидан кейин ҳам судланиши мумкинлигини айтди. Демократ бунга жавобан: «Тарихда ҳеч бир президент буни айтгани йўқ», деди.
Эпизод Байденнинг чинакам бақувват кўринадиган бир неча марталаридан бири эди. Трамп ўлган америкалик аскарларни «сўрғичлар ва ютқазувчилар» деб атаганини рад этганидан кейин яна бир фикр алмашилди. Бунга Байден 2015 йилда мия шиши туфайли вафот этган ўғли Бо ҳам Америка армияси фахрийси эканини айтди: «Менинг ўғлим сўрғич эмас эди. У мағлуб эмас эди. Сен аҳмоқсан. Сен мағлубсан».
Энг ғалати томони номзодларнинг ёши ҳақидаги блок эди. Модераторлар дастлаб Байдендан бу ҳақда сўрашди ва кутилган саволга муваффақиятли жавоб бериш унга вазиятни сақлаб қолишга ёрдам бериши мумкин эди. Баҳорда Байден бу саволга аллақачон жавоб берганди, аммо баҳс-мунозараларда у микропротсессорлар ишлаб чиқаришга инвестициялар ҳақида гапириб берди.
Трамп худди шу саволга жавоб берар экан, когнитив тестлардан ўтгани билан мақтана бошлади, кейин эса яқинда ўз клубида гольф бўйича турнирда ғолиб чиққанини айтди. Кейин Байден Трампни зиёфатга чақирди.Номзодлар жанжаллаша бошлашди ва республикачи «Келинглар, болалар каби ҳаракат қилмайлик» деб норозиликни бостирди.
Бу дебат сайловларга қандай таъсир қилади?
Баҳсдан сўнг америкалик журналистлар демократлар ваҳима бошлаганини хабар қилишди. Оқ уйнинг собиқ расмийси Politico нашрига берган шарҳида президентнинг нутқини «даҳшатли» деб атади. У ҳайрон бўлиб сўради: «У ҳозир нима деди? Бу ақлдан озиш».
Демократик сиёсий стратег, мунозарада аудиториянинг йўқлиги Байденга зарар етказиши мумкинлигини айтди. Президент бироз чўзилиб, чой ёки виски ичса яхши бўларди, деди.
Оқ уйнинг собиқ матбуот котиби Кейт Бедингфелд Байденнинг фаолиятини «ҳафсаласи пир бўлган» деб атади. Унинг фикрига кўра, унинг асосий вазифаси одамларга етарли куч ва чидамлилик борлигини исботлаш эди, аммо у буни уддалай олмади.
Демократик партияда ишлайдиган стратегнинг NYTʼга айтишича, Байден сайловдан чиқиш чақириқларига дуч келади. Унинг айтишича, саҳнада бўлган одам ғалаба қозона олмайди. Трамп ғалабасидан қўрқиш Байденнинг танқидчиларининг овозини ўчирди ва энди чекинишга чақириқларни кучайтиради.
Республикачилар узоқ вақтдан бери демократлар август конгрессида Байденни бошқа номзод билан алмаштиради деган назарияни илгари сурган. Аммо баҳс олдидан бунга жиддий сабаблар йўқ эди. Энди демократлар номзодни алмаштириш мумкин эмаслигини очиқ айтишда давом этмоқда.
Гап шундаки, ўтган баҳорда ўтказилган праймеризда Байден 99 фоиз овоз олган. Партия қоидаларига кўра, бу август ойида бўлиб ўтадиган қурултойга йиғиладиган 3900 делегат уни қўллаб-қувватлаши керак, аммо улар қонуний равишда боғланмаган. Яъни Байден розилигисиз уни бошқа номзод билан алмаштириб бўлмайди.
Агар президент ўзини кўрсатмасликка қарор қилса, ўша қурултойда делегатларнинг кўпчилик овози билан янги номзод танланади. Бу охирги марта 1952 йилда, ҳатто замонавий праймериз протседураси жорий этилишидан олдин содир бўлган. Бироқ бу ҳозир имконсиз кўринмайди.
Барак Обаманинг исмини ошкор этмаган маслаҳатчиси аллақачон Semaforʼга шундай деган эди: «Агар баҳс Байденни чекинишга мажбур қилса, бу жуда яхши ўтди. Агар йўқ бўлса, бу ёмон».
2023 йил августида Реутерс агентлиги Доналд Трамп Республикачилар номзоди бўйича баҳсларда қатнашмаслигини хабар қилганди. Трамп партия ичидаги баҳслардан воз кечиш қарорини унинг номзоди сайловчиларга яхши таниш ва улар орасида машҳурлиги билан изоҳлаган.
